Γράφει ο Μενέλαος Παπαδημητρίου
Μπορούμε να τα πούμε «μικρά εκκλησάκια στο πουθενά», που είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα με τον Έλληνα!!!
Χρέος μας να συντηρηθούν κα να διασωθούν!!!
Στο Λαογραφικό μου τετράδιο προσθέτω την παρούσα αναφορά μου στα Εικονοστάσια - Προσκυνητάρια ή Κονίσματα των δρόμων στην Αργιθέα και στις όμορες περιοχές.
Στα Χωριά μας, στην Αργιθέα, τα Εικονοστάσια του δρόμου κρύβουν το δικό τους μυστικό, έχουν τη δική τους ιστορία…
Είναι αφιερωμένα από αυτούς που σώθηκαν σε ατύχημα στο συγκεκριμένο σημείο για να εκφράσουν την πίστη τους και την ευγνωμοσύνη τους στο Θεό ή από την οικογένειά τους στη μνήμη των κεκοιμημένων δηλαδή σε αυτούς που έφυγαν από ατύχημα ή από οποιαδήποτε άλλη αιτία και μας λείπουν, αλλά ζούνε και κατοικούν και στα μνήματα και στα Κονίσματα και στην καρδιά μας ή από την οικογένεια σε κάποιον Άγιο για να προστατεύει τον ξενιτεμένο της.
Πάντοτε αναμμένο το καντηλάκι τους για να εξευμενίζει τον Άγιο και το Θεό ώστε να έχει αναπαυμένη την ψυχή του κεκοιμημένου καθόσον πόνος βλέπετε πάνω από το μνήμα, πόνος και στα προσκυνητάρια για την ψυχή τους, να προστατεύει στο μέλλον τον επιζώντα του ατυχήματος και όλη την οικογένειά του, τα δε αφιερωμένα και σε ζώντες στην ξενιτιά να προσέχουν τον ξενιτεμένο και να του δείχνουν του γυρισμού το δρόμο (το κόνισμα του ξενιτεμένου).
Τα Εικονοστάσια - Προσκυνητάρια, λεγόμενα και «Κονίσματα», είναι λιτά και δεμένα με το φυσικό περιβάλλον, χτισμένα ή στημένα συνήθως σε καμπές δρόμων ή σε σταυροδρόμια για να είναι εμφανή και προσιτά.
Μπορούμε να τα πούμε «μικρά εκκλησάκια στο πουθενά», που είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα με τον Έλληνα
Πετρόκτιστα συνήθως, έχουν το εκκλησιαστικό τους ύφος και μέσα τους είναι τοποθετημένες ιερές εικόνες, βασικά της Παναγίας ή του τιμώμενου Αγίου, κεριά, λίγο θυμιάμα και καρβουνάκια καθώς και ένα καντηλάκι με λάδι και φυτίλι, μια μπουκάλα με λάδι και σπίρτα ή αναπτήρας ώστε να το ανάβει ο σπιτικός ή όποιος διαβάτης και να προσεύχεται δεόμενος.
Ιστορικά να αναφέρω πως Εικονοστάσια στους δρόμους δεν έχουμε μόνο στη Χριστιανική Θρησκεία, αλλά και στην αρχαιότητα.
Εικονοστάσια έστηναν στους δρόμους και οι ειδωλολάτρες Αρχαίοι Έλληνες που η ονομασία τους ήταν «Στήλαι ή Ερμαί» επειδή παρίσταναν συνήθως τον Ερμή και ήσαν τετράγωνες κολώνες με την κεφαλή του Ερμή στην κορυφή τους.
Εικονοστάσια - Προσκυνητάρια και Λαογραφία
Στη γωνιά της Λαογραφίας μας έχουν ξεχωριστή θέση, αφού απάνω τους αποτυπώνονται οι Θρησκευτικές μας Παραδόσεις, συνοψίζονται και τα αισθήματα - συναισθήματά μας, εφόσον δε είναι και πέτρινα - δουλεμένα στο χέρι με αγάπη, αποτυπώνεται η αισθητική τέχνη του μάστορα και σε τραβούν κοντά τους, να ανάψεις το κερί - αν είσαι Χριστιανός - και να ξαποστάσεις στο πεζούλι τους!!!
Μαρτυρούν για συμβάν στο σημείο αυτό, καλό ή κακό, αναθυμούμενοι οι διερχόμενοι τον διασωθέντα ή εκλιπόντα και την οικογένεια του δωρητή και σε αυτά, ανάβοντας ένα κερί ή το καντηλάκι του, καταθέτουν το σεβασμό τους στα Θεία, εφόσον πιστεύουν.
Τη Μεγάλη Πέμπτη οι μανάδες της οικογένειας, ένα από τα κόκκινα αυγά το έβαζαν κατά παράδοση στο Εικονοστάσι τους και αυτό παρέμεινε εκεί ως την άλλη Μεγάλη Πέμπτη που το άλλαζαν. Το δε παλιό Μεγαλο - Πεφτίσιο αυγό, «ως διαβασμένο που ήταν για ένα χρόνο», το έβαζαν στην αυλακιά του χωραφιού για να πάει καλά η σπορά και να φέρει καλούς καρπούς!!!
Τα Εικονοστάσια στο γεωγραφικό ανάγλυφο της ευρύτερης περιοχής Αργιθέας αποτελούν σταθερό Τοπόσημο, αφού είναι τόπος συνάντησης αλλά και συνεννόησης (τον είδα πέρασε στο Κόνισμα, έρχεται…θα σε περιμένω στο Εικόνισμα…κ. α.)!!!
Ισάξια της ύβρεως των Θείων, μη και βαρύτερη ακόμα, θεωρούνταν η τοπική βρισιά - [«……την προσκύνα σου…. τώρα θα σε σιάξω….. και σήκωσε την κλίτσα του…..», «Τι σου φταίει η Προσκύνα μου αθεόφοβε…. τώρα θα δεις….»] - αφού πέραν του Θείου θεωρούσε ο υβρισθείς αυτή και προσωπική προσβολή ως δημιούργημα - αφιέρωμά του που ήταν το προσκυνητάρι.
Το Προσκυνητάρι - Εικονοστάσι στο Καρνέσσι Λαγκαδίου με τη δική του ιστορία.
Ένα από αυτά είναι και το Εικονοστάσι στην Πιπέρω Καρνεσίου Λαγκαδίου της οικογένειά μας - του Νικόλα και της Αικατερίνης Παπαδημητρίου, όταν ο αδερφός Γιώργης (αείμνηστος σήμερα) το 1963 και σε ηλικία 13 χρονώ καβάλα στο ξεσαμάρωτο μουλάρι μας τη Ρούσσα, στο σημείο εκείνο - στο τσιμενταύλακο - θέλησε να το κάνει να καλπάζει και τον έριξε. Τον έσωσαν ο ξάδερφος Νίκος Ευθυμίου Παπαδημητρίου και ο μπάρμπα Αποστόλης Σέμπρος που έσπευσαν στο σημείο όταν είδαν το μουλάρι να στέκει παράμερα και ο αναβάτης του πουθενά. Ο Γιώργης είχε πέσει μέσα στο τσιμενταύλακο χτυπώντας σοβαρά στο κεφάλι του. Μεταφέρθηκε με το φορτηγό του Κώστα Κουτσού στο Μουζάκι και από εκεί στο Νοσοκομείο Τρικάλων, όπου νοσηλεύτηκε σε αφασία για 18 μέρες και τελικά σώθηκε. Έτσι στο σημείο οι γονείς μας έχτισαν το Εικόνισμα για να ευχαριστήσουν την Παναγία που τον φύλαξε.
Το 2015, με τον αδερφό Γιώργη Παπαδημητρίου, στο σημείο αυτό κτίσαμε ένα πετρόκτιστο Εικονοστάσι με πεζούλια, στη μνήμη των γονέων μας Αικατερίνης και Νικόλα Παπαδημητρίου.
Το καντηλάκι του δεν μένει ούτε βράδυ σβηστό αφού η γειτόνισσα Ρηνούλα Ηλία Αζακά το ανάβει και την ευχαριστώ από βάθους καρδιάς.
Θυμάμαι μικρό παιδί, όταν νύχτωνα στο Ανθηρό και επέστρεφα στο σπίτι μας, ή από το Σταυρό ή από τη Λεύκα, το αναμμένο καντηλάκι που τρεμόπαιζε στο Κόνισμα το Ρατσικέϊκο και η σταυροκοπιά μου έδιναν δύναμη να περάσω άφοβα το ρέμα κι ύστερα το αλώνι του Λία Θάνου, αφού έλεγαν πως εκεί έβγαιναν οι διαόλοι και χόρευαν.
Φαντάζεσθε σε ξένο διαβάτη, που περνούσε σε άγνωστο για αυτόν δρόμο ή μονοπάτι, πόση σημασία είχαν κονίσματα με τα αναμμένα καντηλάκια ως σημάδια κατ’αρχήν ότι βαδίζουν στο σωστό δρόμο, ως εμψύχωση και πέραν αυτού υπολόγιζαν και το υπόλοιπο της απόστασης, μετρικά και χρονικά. Άλλο αν σήμερα υπάρχουν τέτοια μέσα και Σύλλογοι Ορειβατικοί χρησιμοποιούν χάρτες με χαραγμένα μονοπάτια και με πολλά άλλα σημάδια - πινακίδες, όπως του μονοπατιού Ε 4 που περνάει και από την Αργιθέα.
Στο πέρασμα των χρόνων και κατά τη διάρκεια των αναζητήσεών μου στα Χωριά της Αργιθέας, ως πέρα στον Ορεινό Βάλτο και ως τα Χωριά των Τρικάλων, είδα εικονοστάσια, με τράβηξαν κοντά τους με την εμφάνισή τους, άναψα ένα κερί, τα αποτύπωσα με το φωτογραφικό μου φακό και αν εύρισκα κάποιον ρωτούσα να μάθω το ιστορικό τους και τυχόν θρύλους ή δοξασίες που τα αφορούσαν - πράγμα δύσκολο, αφού πλέον δεν υπάρχουν γερόντισσες και γέροντες να γνωρίζουν περί αυτών.
Συνοδεύω την αφιερωματική σε αυτά εργασία μου με φωτογραφίες ορισμένων από τα Εικονοστάσια ή Προσκυνητάρια δρόμων της Αργιθέας και των όμορων περιοχών μας:
Τα Κονίσματα - Προσκυνητάρια δεν θα πρέπει να αφήνονται στη φθορά του χρόνου και στη λήθη…και να μείνουν χαλάσματα.
Περιμένουν κάποιο χέρι να τα συντηρήσει, είτε αυτό είναι της οικογένειας που το έστησε, είτε - αν δεν υπάρχουν αυτά τα χέρια - από τις Τοπικές Δημοτικές Αρχές είτε ακόμα και από Συλλογικούς Φορείς.
Κατά τη γνώμη μου τα Προσκυνητάρια - Κονίσματα, με το χαρακτήρα τους ως φορείς της λαϊκής μας θρησκείας αλλά και της ιστορίας τους, μπερδεμένης με φόβους και δοξασίες, θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ξεχωριστής μελέτης από τους μελλοντικούς Αργιθεάτες μελετητές της λαϊκής μας παράδοσης.
Αργιθεάτισσες & Αργιθεάτες καθώς και Φίλες - Φίλοι των όμορων περιοχών της Αργιθέας με την ευκαιρία της ανάρτησής μου για τα Κονίσματα - Προσκυνητάρια των δρόμων θα περιμένω τυχόν φωτογραφίες Εικονισμάτων των Χωριών σας με τα περιληπτικά σχόλιά σας για την ιστορία τους, θρύλους και παραδόσεις τυχόν που τα αφορούν ώστε να προστεθούν και αυτά στη Λαογραφική Γωνιά μου!!!!
Η μαρτυρία σας θα είναι σημαντική και για τους δωρητές και για τους μαστόρους, τους ανώνυμους αυτούς δημιουργούς, μια αναφορά ως ελάχιστη τιμή για την προσφορά τους!!!
Αθήνα, 15.4.2021
Μενέλαος Παπαδημητρίου
