Γράφει ο Απόστολος Κων. Καρακώστας

 Πολλές περιγραφές ταιριάζουν για το «Παλιοχώρι», πρώην «Ψευτοί», στο Μπαμπαλιό Ορεινού Βάλτου, (σημερινός Δήμος Αμφιλοχίας), όπως: άγνωστος οικισμός, κρυμμένο στο δάσος χωριό, μυστηριώδης τοποθεσία, κατεστραμμένο χωριό, εγκαταλειμμένος τόπος, και το τεκμηριωμένο όνομα «Παλιοχώρι» από παλιό Ελληνικό Στρατιωτικό χάρτη.

 Με αυτό το όνομα - Παλιοχώρι - ονομάζομε τα τελευταία εκατό τουλάχιστον χρόνια την τοποθεσία όπου βρίσκονται τα ερείπια του κατεστραμμένου από τους Τούρκους του Αλή Πασά χωριού «Ψευτοί».

 Τα ερείπιά του βρίσκονται κρυμμένα σε μέρος απρόσιτο, σε δασωμένο βουνό και σε λαγκαδιές χωρίς δρόμους και φανερά μονοπάτια. Τόπος για αγρίμια, που επέλεξαν πολλούς αιώνες πριν οι πρόγονοί μας, για να κρυφτούν και να ζήσουν ελεύθεροι από τον αδυσώπητο κατακτητή. Κτίσανε τα σπίτια τους - περίπου πενήντα - κοντά - κοντά, έτσι που να μπορούν σύσσωμοι να αντισταθούν σε κάθε κίνδυνο που θα παρουσιαζόταν. Και φυσικά ο μεγαλύτερος κίνδυνος ήταν ο προαιώνιος εχθρός. Αλλά οι Τούρκοι το σκεφτότανε πάντα πριν τολμήσουν να εισέλθουν στον Ορεινό Βάλτο…

 Και αυτό το περιγράφει παραστατικά με το ποίημά του το 1835 ο σπουδαγμένος στο Παρίσι Καρβασαριώτης γιατρός και μετέπειτα Δήμαρχος Ηλίας Καραγιάννης γράφοντας: «Επ’ αυτής της τυραννίδος, τις κακοποιός σατράπης ή Μωαμεθανός, εις την σην εισήλθον χώραν και εξήλθεν υγειώς;…»

 Οι Ψευτοί ήταν προεπαναστατικά το ασφαλές κρυμμένο στον λόγγο καταφύγιο των κλεφτών. Ο Κατσαντώνης στην γύρω περιοχή ανδραγάθησε την περίοδο 1805 - 1809. Τον Αύγουστο του 1806 έδωσε για δυο ώρες μάχη στο Μαλατέϊκο Βάλτου εναντίον του Αλούς Μπεράτη, σκοτώθηκαν σαράντα Τούρκοι και δύο κλέφτες. Στην μάχη αυτή σκοτώθηκε και ένας Ελληνας αιχμάλωτος των Τούρκων ο Πάνος Τσουκαλής.

 Οι Κατσαντωναίοι έπιασαν έναν τραυματισμένο μπουλούμπαση τον Ντούμηκα. Εκείνος γονατιστός και κλαίγοντας επαναλαμβάνοντας «Αμάν Καπιτάνιε» παρακάλεσε τον Κατσαντώνη να του χαρίσει την ζωή γιατί είχε δύο αδερφάδες, ορφανές και ανύπανδρες, που περιμένανε αποκατάσταση από αυτόν. Ο ήρωάς μας συγκινήθηκε, τον άφησε να φύγει και του χάρισε και ένα χρυσό νόμισμα.

 Ο Κατσαντώνης παρέμεινε στην περιοχή που τότε είχε πολύ πυκνή βλάστηση με αδιάβατους λόγγους και μεγάλα δάση. Τον Οκτώβριο στην τοποθεσία Ληστής, 4 χιλιόμετρα από τους Ψευτούς, έδωσε μάχη πάνω από δυο ώρες με τον Τούρκο Μπεκύρ Τζουγαδούρο που είχε 500 Αρβανίτες.

 Τραυματίστηκε όμως ο Κατσαντώνης σοβαρά στον μηρό και διέταξε υποχώρηση πολεμώντας. Σκοτώθηκαν είκοσι Τούρκοι και δύο κλέφτες ενώ άλλοι τρείς τραυματίστηκαν και μαζί με τον Κατσαντώνη για ένα μήνα κρύφτηκαν στην γύρω απ’ τους Ψευτούς δασώδη και αδιάβατη τοποθεσία. O σύντροφός του εμπειρικός γιατρός Θανάσης Ντουφεκιάς δεν μπορούσε να τον γιατρέψει και έτσι ο Κατσαντώνης πήγε πάνω απ’ τις ράχες του Βάλτου στον Πεταλά και πέρασε στο Ξηρόμερο. Από εκεί με καΐκι πήγε στην Κέρκυρα που εκείνη την περίοδο την κατείχαν οι Ρώσοι. Εκεί Ευρωπαίοι γιατροί περιποιήθηκαν το σπάσιμο του μηρού του Κατσαντώνη και σε τρεις μήνες ξαναγύρισε υγιής στα Άγραφα.

 Όσο καιρό ήταν στην Κέρκυρα γνωρίστηκε με τον Ελληνικής καταγωγής Ρώσο Στρατηγό Παπαδόπουλο ο οποίος θαύμαζε τα κατορθώματα του Κατσαντώνη. Τον προμήθευσε με πολλά μέσα και του υποσχέθηκε να τον αναδείξει αρχηγό του κινήματος, σε επανάσταση της Δυτικής Ελλάδας εναντίον της Τουρκίας. Ο Κατσαντώνης αφού συνεννοήθηκε με τα παλληκάρια του έκανε συναντήσεις με άλλους καπετάνιους και αρματολούς και τους ενημέρωσε για τα Ρωσικά σχέδια.

 Κυκλοφορούσε φανερά στα χωριά των Αγράφων και μετέδιδε το θάρρος του και την ελπίδα για λευτεριά σε όλους τους Έλληνες.

 Ο Αλή Πασάς που είχε πολύ οργανωμένο δίκτυο πληροφοριοδοτών μάθαινε όλες τις κινήσεις του Κατσαντώνη. Έστειλε στον Βάλτο και στα Άγραφα τον πολέμαρχο Βεληγκέκα με βοηθό του τον διαβόητο για την ωμότητα και κακουργήματα Γιουσούφ Αράπη μαζί με 800 διαλεχτούς Αρβανίτες. Εκείνη την περίοδο έγιναν φρικιαστικά εγκλήματα σε όλα τα χωριά της περιοχής. Αμέτρητες εκκλησίες κάηκαν, εκατοντάδες ίσως χιλιάδες αθώοι σφάχτηκαν και αμέτρητα γυναικόπαιδα πουλήθηκαν σκλάβοι.

 Φοροεισπράκτορες του Αλή πήραν σβάρνα τα χωριά και ζήταγαν υπέρογκους φόρους από τους φτωχούς κατοίκους.

 Ανεβαίνοντας από την Λεπενού έφθασαν και στην τοποθεσία που λεγόταν από εκείνα τα χρόνια Μπαμπαλιό. Από εκεί ανέβηκαν στους Ψευτούς όπου οι περήφανοι κι ελεύθεροι κάτοικοι τους έδιωξαν κακήν κακώς, σύμφωνα με την καλή εκδοχή της ιστορίας. Αλλά μάλλον η πραγματική εκδοχή είναι ότι οι Ψευτιώτες έσφαξαν τους φοροεισπράκτορες…

 Η είδηση έφθασε στα Γιάννενα και ο Αλής παράγγειλε στα Τουρκο - αλβανικά στρατεύματα να καταστρέψουν παραδειγματικά τους Ψευτούς… Απ’ τον Καρβασαρά ξεκίνησε ένα ασκέρι για το κρυμμένο στο δάσος χωριό. Το βράδυ πεζοί και καβαλαρία έφθασαν στην Μονή της Παναγίας στην Βαρετάδα. Ο ξακουστός για την πίστη και σοφία του Ηγούμενος Αγάπιος φιλοξένησε τους Τούρκους στο Μοναστήρι.

 Έμαθε τα σχέδια τους για την άλλη μέρα και την νύχτα έστειλε ένα καλογεροπαίδι στους Ψευτούς και τους προειδοποίησε. Εκείνοι αναλογιζόμενοι την επερχόμενη συμφορά, για αυτό που κάνανε - αυτοί ήξεραν καλύτερα από τον καθένα τι ήταν αυτό - και τι θανατηφόρα τιμωρία τους περίμενε την άλλη μέρα, μάζεψαν ότι μπορούσαν να σηκώσουν και ολονυχτίς πέρασαν τον Μπζιάκο ποταμό (Ίναχο) και πιάσανε τα πλάγια προς το Μαλαταίϊκο.

 Κάποιους τους πρόλαβαν οι Τουρκαλβανοί στον δρόμο και τους έσφαξαν… Όσοι επέζησαν είδαν από μακριά το χωριό τους να καίγεται

 Η εκκλησία τους Άγιοι Απόστολοι πάνω στην ραχούλα παραδόθηκε στην οργή των επιδρομέων…

 Συνειδητοποίησαν ότι δεν υπάρχει επιστροφή γι’ αυτούς και πέρασαν τον Ασπροπόταμο. Από χωριό σε χωριό φύγανε όσο γινόταν πιο μακριά από την επικράτεια του Αλή Πασά…

 Μετά από είκοσι περίπου χρόνια ο τόπος απελευθερώθηκε, αλλά κανείς δεν επέστρεψε, βρήκαν σε άλλα μέρη πιο γόνιμα και φιλόξενα εδάφη και εγκαταστάθηκαν. Κι έτσι σιγά - σιγά οι Ψευτοί και η τραγική τους ιστορία ξεχάστηκαν με τα χρόνια. Το μέρος γρήγορα δάσωσε, και το ενδιαφέρον των ανθρώπων της γύρω περιοχής στράφηκε στην γεωργία. Χωράφια για καλλιέργεια ήταν κατά μήκος της κοιλάδας του Ινάχου. Οι ράχες έμειναν για την κτηνοτροφία πλέον και όχι για κρυμμένους οικισμούς.

 Επί Όθωνα μεγάλες προσπάθειες έγιναν για «συνοικισμό» των «ανυπόταχτων» και διάσπαρτων κατοίκων της Επαρχίας Βάλτου.

 Κανείς δεν θα γνώριζε τι απέγιναν αυτοί οι ξεριζωμένοι Ψευτοιώτες Βαλτινοί αν εκατό χρόνια αργότερα δεν συναντιόταν κάποιος απόγονός τους - Τριπολιτσιώτης πλέον - με τον στρατιώτη στους Βαλκανικούς πολέμους Κωνσταντίνο Σαλταούρα (1892 - 1985) από τους Αμοργιανούς.

 Εκείνος μετά από πολλά στρατεύσιμα χρόνια επέστρεψε από την Μικρά Ασία και διηγήθηκε πολλές ιστορίες και βιώματα από τους πολέμους.

 Μεταξύ των άλλων και για την τύχη των κυνηγημένων Ψευτοιωτών.

 Οι εποχές άλλαξαν, οι Έλληνες που για αιώνες ζούσαν στα Ελληνικά παράλια της Μικράς Ασίας ξεσπιτώθηκαν βίαια και όσοι επιβίωσαν των σφαγών ήρθαν πρόσφυγες στην μητέρα Ελλάδα.

 Ο Βάλτος ήταν τυχερός που Χριστιανικές οικογένειες με καταγωγή από την Κεπέκκλησια του Ευξείνου Πόντου ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή από όπου πριν ένα αιώνα οι Ψευτοιώτες έφυγαν πρόσφυγες για να γλυτώσουν απ’ τα μαχαίρια των ίδιων εχθρών του Ελληνικού γένους. Οι νέοι κάτοικοι ονόμασαν το νέο τους χωριό Μπαμπαλιό.

 Με την δραστηριότητα, την εξυπνάδα τους και την δημιουργικότητα που τους χαρακτήριζε αναμόρφωσαν τον τόπο που επέλεξαν να κάνουν πατρίδα τους. Εκεί που υπήρχε ένα απέραντο ερημικό κενό, σε μία εγκαταλειμμένη περιοχή, μέσα σε πολύ λίγα χρόνια εργαζόμενοι ομαδικά δημιούργησαν ένα χωριό παράδειγμα. Έκτισαν μόνοι τους τα σπίτια τους, εκκλησίες, σχολείο για τα παιδιά τους.

 Συνέβαλαν πολύ στην ανάπτυξη και ευημερία όλης της περιοχής διανοίγοντας δρόμους εκεί που δεν υπήρχαν. Έφεραν πιο κοντά τα ορεινά χωριά με τις πόλεις Αμφιλοχία και Αγρίνιο, πρωτοστατώντας σαν αυτοκινητιστές στις μεταφορές ανθρώπων και αγαθών με σύγχρονα μεταφορικά μέσα. Αγάπησαν τον τόπο και εξακολουθούν να τον αγαπούν, ανεξάρτητα αν ξανά - αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν για δεύτερη φορά πριν πενήντα χρόνια, λόγω της κατασκευής του υδροηλεκτρικού φράγματος στον Αχελώο. (φράγμα Καστρακίου).

 Αν και οι πολλοί δεν ζουν στο χωριό τους, το έχουν πάντα στην σκέψη τους και την καρδιά τους. Πολύ θα θέλανε να ξανακτισθεί η γκρεμισμένη από τους Τούρκους εκκλησία των Αγίων Αποστόλων και να διανοιχθεί ένας χαλικόστρωτος δρόμος μέχρι εκεί επάνω στην ραχούλα στα παλιά χαλάσματα.

 Ο Πρόεδρος του χωριού Αναστάσιος Αποστολάκης προσπαθεί πάνω από δέκα χρόνια με όλες του τις δυνάμεις προς την εκπλήρωση αυτού του σκοπού. Από χρόνια απευθύνεται στις Δημοτικές Αρχές για να ξεκινήσει μία μελέτη. Ο ίδιος έφερε τον Αρχιτέκτονα κ. Γεώργιο Τσιρώνη επί τόπου και τον ξενάγησε στον χώρο των ερειπίων. (ο κ. Τσιρώνης είναι ειδικός στην συντήρηση και αποκατάσταση Ιστορικών κτηρίων και έχει κάνει την μελέτη συντήρησης και αποκατάστασης του Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Βαρετάδα Αμφιλοχίας).

 Οι Ψευτοί/Παλιοχώρι είναι ένα ιστορικό σημείο για τον Δήμο και τον Νομό, και τώρα 200 χρόνια μετά την Επανάσταση είναι καιρός αυτά τα σημεία να βγουν από την αφάνεια αιώνων, να καθαριστούν από φερτά υλικά και θαμνώδη φυτά, να γίνουν επισκέψιμα μέρη και να βρουν την θέση που τους αξίζει στον Ιστορικό Χάρτη της Ελλάδας.

 Αλλά και πέρα από την ιστορικότητα της τοποθεσίας, η θέα από το μέρος αυτό είναι πανέμορφη και θα μένει αξέχαστη σε κάθε επισκέπτη. (Ποιος Έλληνας ή ξένος πέρασε από το Μπαμπαλιό και δεν εντυπωσιάστηκε από το μαγευτικό τοπίο;) Οι Άγιοι Απόστολοι και το Παλιοχώρι δεσπόζουν στους λόφους δυτικά, πάνω από την γαλάζια λίμνη με τα πράσινα νησάκια, πολύ κοντά στον επαρχιακό δρόμο Αγρινίου - Εμπεσού.

 Μόνο τέσσερα χιλιόμετρα πριν την διασταύρωση για Αμφιλοχία. Και μέσα από το Μπαμπαλιό μπορούν να χαραχθούν μονοπάτια διάρκειας μισής - μίας - μιάμισης ώρας - ιδανικά για περπάτημα και κατάλληλα για όλες τις ηλικίες και φυσικές αντοχές.

 Χάρις στον πρώην Δήμαρχο Αμφιλοχίας και Ιστορικό Συγγραφέα κ. Νικόλαο Χαρ. Τέλωνα και στον Πανεπιστημιακό Καθηγητή κ. Κώστα Δημ. Κονταξή που αγάπησε το Μπαμπαλιό και τους κατοίκους του, η ιστορικότητα της περιοχής έχει καταγραφεί στα βιβλία τους πριν από χρόνια. Έτσι οι μελλοντικοί ερευνητές της τοπικής ιστορίας θα ανατρέχουν σ’ αυτά για να βρουν τις απαραίτητες πληροφορίες για τις μελέτες τους, για τον τόπο και τους προγόνους μας που πάλεψαν και θυσιάστηκαν στην Επανάσταση του 1821 και χάρισαν την πολυπόθητη ελευθερία στην σκλαβωμένη πατρίδα μας.

Πηγές για το κείμενο:

• «Ταξίδι σε Χρόνια Λησμονημένα» του Ιστορικού Ερευνητή και Συγγραφέα Νικολάου Χαρ. Τέλωνα. Αμφιλοχία 2017
• «Το Μοναστήρι της Βαρετάδος Βάλτου και ο Ηγούμενος Αγάπιος» ομοίως του κ. Νικολάου Χαρ. Τέλωνα. Αμφιλοχία 2002
• «Της Προσφυγιάς η Μοίρα» του Καθηγητή Πανεπιστημίου Κώστα Δημ. Κονταξή. Δεύτερη έκδοση, Αγρίνιο 2005
• «Βίος του Κατσαντώνη» του Επαμεινώντα Φραγγίστα, πρώτη έκδοση το 1862, επανέκδοση το 1962.
• Φρανσουά Πουκεβίλ : VOYAGE DE LA GRECE - LIVRE X - CHAPITRE III - Paracheloide Acarnanienne. - Route depuis Arta jusqu’au gue de l’ Achelous. - Agraide, on canton de Valtos. - (Σελίδα 497 της δεύτερης έκδοσης στο Παρίσι το 1826)
• Διηγήσεις του αγωνιστή της Αντίστασης Κώστα Σαλταούρα, (1892 - 1985) πριν πενήντα χρόνια.
• Στρατιωτικός χάρτης περιοχής «Αλευράδα».

Θα μας βρείτε και στα κοινωνικά δίκτυα: