Της αγιογράφου, κριτικού-βιβλίου τέχνης Μαριλένας Φωκά (ΜΑ)

 Η μορφή της «γιαγιάς» είναι ένα κυρίαρχο θέμα στη λογοτεχνία και την τέχνη. Η γιαγιά όπως και ο παππούς είναι σημαντικά πρόσωπα μέσα στην οικογένεια άρρηκτα συνδεδεμένα με αισθήματα τρυφερότητας και ευγνωμοσύνης μια και ειδικά η γιαγιά είναι το πρόσωπο που έγινε πριν από τη μητέρα κάποιου η ίδια μητέρα. Ακόμα και στην τέχνη της αγιογραφίας που Υπέρτατη μητέρα θεωρείται η Παναγία σημαντική θέση κατέχει και η δική Της μητέρα, η Αγία Άννα, που αποτέλεσε τη γέφυρα για να ‘ρθει η Μαριάμ στη ζωή και να γίνει με τη σειρά της γέφυρα για την ανθρωπότητα προς το Θεό. Παρ΄ όλο που στη σύγχρονη δυτική οικογένεια ο

 Η πρώτη αναφορά για τη θέση της «γιαγιάς» γίνεται στο Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο (κεφ.10) που αναφέρεται πως «...από δε αρχής κτίσεως άρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς ο Θεός ҆ ένεκεν τούτου καταλείψει άνθρωπος τον πατέρα αυτού και την μητέρα και προσκολληθήσεται προς τη γυναίκα αυτού ώστε ουκέτι εστί δύο αλλά μια σάρξ.» Αυτό το εδάφιο πραγματεύεται την υγιή σχέση του ανδρογύνου με τους γονείς του που δεν πρέπει να είναι παρεμβατική, καταπιεστική, επικριτική αλλά μια σχέση αγάπης και συνεργασίας και όπως αναφέρεται σε άλλο σημείο σχέση πρόνοιας για τους ηλικιωμένους γεννήτορες που μπαίνουν σε δεύτερο αλλά ουσιαστικό πλάνο. Στην Επιστολή Προς Τιμόθεον Α΄(5) χαρακτηρίζεται χειρότερος και από άπιστο αυτός που δεν φροντίζει τους συγγενείς του.

 Η γιαγιά στη λογοτεχνία απέκτησε πολλά προσωνύμα, γιαγιά (ηχομιμιτική λέξη στην παιδική γλώσσα), νόνα (επτανησισκό ιταλ. προέλευσης εκ του la nonna) ή βάβω ή μπάμπω (σλαβικής προέλευσης) η μάμμη στα αρχαία ελληνικά που σχετίζεται με τον μαστό και την τροφή αλλά και η μεταφραστική της απόδοση στ΄ αγγλικά grand mother η μεγάλη μητέρα ηλικιακά ή αξιολογικά, σκιαγραφήθηκε με τα πιο τρυφερά χρώματα. Καθισμένη δίπλα στο τζάκι, να πλέκει, να πίνει τσάι αλλά κυρίως «ν΄ ακούει». Μοναδική είναι η σχέση που οικοδομεί με τα εγγόνια της που με τα πρώτα παραμύθια τους εισάγει στον κόσμο των μεγάλων. Πολλές φορές, λόγω της απόστασης που την χωρίζει από τη μητέρα μπορεί αν διαχειριστεί μια κρίση χωρίς πανικό και με μια συμβουλή να βοηθήσει μια η ίδια « το έχει ξαναπεράσει».

 Σύμφωνα με τη φιλόλογο Κατερίνα Προκοπίου σε εργασία της «Η Γιαγιά στη Νεοελληνική Λογοτεχνία» στο ΑΠΘ η εν λόγω μορφή υπάρχει στα εξής έργα: Το Στερνό Παραμύθι Λ. Πορφύρας, Η Γιαγιά Α. Παπαδοπούλου, Το Μόνον της Ζωής του Ταξείδιον Γ. Βιζυηνού, Φόνισσα και Το Μοιρολόι της Φώκιας Α. Παπαδιαμάντη, Αιολοκή Γη του Η. Βενέζη, Μέσα στις Φλόγες Δ. Σωτηρίου και Λεώνη Μ. Πυλιώτου.

 Εικαστικά η γιαγιά έχει αποδοθεί ποικιλότροπα από διαπρεπείς καλλιτέχνες όπως στον Πίνακα του Νικόλαου Γύζη «Γιαγιά χορεύει με τα εγγόνια της» και «Το Παραμύθι της Γιαγιάς» ενώ μια σύγχρονη έκθεση στην Κεφαλλονιά στην Σύγχρονη Πινακοθήκη Αργοστολίου πορτραίτο και φωτογραφίες επεξεργασμένες με την τεχνική του fotanism του Κώστα Ευαγγελάτου είναι αφιερωμένα στη μνήμη της γιαγιάς του. Σε αυτή τη μοναδική γυναίκα αφιερώθηκε η έκθεση του Κώστα Ευαγγελάτου που η μορφή της γιαγιάς του συνδέθηκε με πορτραίτα και πίνακες αντικειμένων που είχαν κάποια σημαντική αλληλεπίδραση. Πίνακες με ρόδα, πρόσωπα, τοπία, αναμνήσεις από ήχους, εικόνες, γεύσεις, χάδια, αγκαλιές, συναισθήματα «αποτυπωμένα επί χάρτου», όλα μαζί συγκροτούν ένα νοσταλγικό ταξίδι στο παρελθόν δοσμένα μέσα από την τεχνική της επιμελημένης σχεδίασης, της οργανικής τοποθέτησης των εκθεμάτων στο χώρο έτσι που να αφηγούνται μοναδικά «το αξέχαστο παιδικό παραμύθι της γιαγιάς Χρυσομοίρας». Επίσης, στο έργο Η Οικογένεια του Καλλιτέχνη- Αλληγορία των Καλών Τεχνών του Νικόλαου Κουνελάκη ο ζωγράφος μέσω της μορφής της γιαγιάς πραγματεύεται με αλληγορικό τρόπο την μετάβαση από τον Ακαδημαϊσμό στη Μοντέρνα Τέχνη. Οι πίνακες του Γεώργιου Ιακωβίδη Η Αγαπημένη της Γιαγιάς, Τα πρώτα Βήματα και Το χτένισμα της Εγγονής που ανήκουν στους ηθογραφικούς πίνακες εκφράζει με λυρισμό την τρυφερή σχέση που οικοδομείται μεταξύ γιαγιάς και εγγονής.

 (Πηγές: Arts & Culture, Homo Uniniversalis, Ψηφιακό Μουσείο Γεώργιου Ιακωβίδη)

Θα μας βρείτε και στα κοινωνικά δίκτυα: