Η Δημοτική Ενότητα Αχελώου στα χρόνια της τουρκοκρατίας

Εργασία του Γιώργου Κ. Σταμούλη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 Μπορεί ο Δήμος Αχελώου ως διοικητική οντότητα να κράτησε λίγο (1999-2010), τα χωριά όμως που τον απάρτιζαν είχαν από πολύ παλιά μια κοινή πορεία, που την μαρτυρούν όχι μόνο οι δεσμοί αίματος αλλά και ο τρόπος ζωής σε οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο.

 Σκαλίζοντας το παρελθόν φθάνουμε στο 1454-1455. Τότε έχουμε την πρώτη γραπτή πηγή για την περιοχή και προέρχεται από τους τούρκους κατακτητές, που σε απογραφή που διενήργησαν κατέγραψαν τους κατοίκους και τους φόρους κάθε οικισμού χωριστά. Τα πρωτότυπα αρχεία φυλάσσονται στην Κωνσταντινούπολη, αλλά τα τελευταία χρόνια είναι διαθέσιμα.

 Το 2014 ο Κώστας Σπανός, εκδότης του «ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ», δημοσίευσε δική του έρευνα για το Αργύρι (66^ος τόμος σελ.33-48) (δείτε ΕΔΩ ή ΕΔΩ), που περιλαμβάνει στοιχεία των απογραφών του 1454 και του 1485. Το 2021 δημοσιεύτηκε στο ίδιο περιοδικό (80^ος τόμος σελ 289-310) έρευνα του Γιώργου Σταμούλη για το Καταφύλλι (Σελιπιανά), που περιλαμβάνει στοιχεία πέντε απογραφών (1454, 1485, 1506, 1521 και 1570). Η έρευνα αυτή δημοσιεύτηκε και στο Katafylli.gr (δείτε ΕΔΩ), τον Μάρτιο του 2022.

 Έτσι φτάσαμε στο σήμερα. Αποτέλεσμα μιας συντονισμένης προσπάθειας και συνεργασίας είναι η εργασία που ακολουθεί και περιλαμβάνει στοιχεία τεσσάρων απογραφών (1455, 1506, 1530 και 1571) των χωριών και οικισμών της περιοχής που δεν είχαν ερευνηθεί, δηλαδή των: Βραγκιανών, Γριμπιανών, Μαράθου, Νεχωρίου, Αραχωβίτσας και Πλισίβου και ενός επιπλέον οικισμού που προέκυψε κατά διάρκεια της έρευνας. Περιλαμβάνει, ακόμα, απογραφικά στοιχεία του Αργυρίου για το 1506, 1530 και 1571, ενώ για το Καταφύλλι στην ανάλυση των στοιχείων χρησιμοποιήθηκαν οι διαθέσιμες απογραφές της προηγούμενης έρευνας. Έτσι ολοκληρώνεται η εικόνα για τον πληθυσμό και την οικονομική δραστηριότητα των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Σίγουρα θα ήταν καλύτερα, αν είχαμε πληροφορίες και από ελληνικές πηγές, αλλά, δυστυχώς, για ευνόητους λόγους δεν υπάρχουν. Ανεξάρτητα πάντως απ’ αυτό, το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό. Η παρουσίαση πρωτότυπων στοιχείων του μακρινού παρελθόντος αποτελεί από μόνη της σημαντική συμβολή στην ιστορική γνώση. Όταν, όμως, αυτό αφορά και τον τόπο που γεννήθηκες, αποκτά και αμέτρητη συναισθηματική αξία, που τη μοιράζεσαι με όλους όσους έχουν ακουμπήσει ένα κομμάτι της καρδιάς τους σε εκείνα τα χώματα.

 Όσον αφορά στα διαδικαστικά, τον συντονισμό της προσπάθειας είχε ο Κώστας Π. Τσιάκαλος. Για την παραχώρηση των πρωτότυπων αρχείων (οθωμανική γραφή) και τη μεταφορά τους στη σύγχρονη τουρκική απαιτείται ένα σημαντικό χρηματικό ποσό, που το μοιράστηκαν οι συμπατριώτες μας: Φάνης Στάθης, Νίκος Ζάχος και Πέτρος Τσιάκαλος. Ο Levent Kayapinar είναι ο οθωμανολόγος καθηγητής και κοσμήτορας Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης που μας παρέδωσε τα αρχεία, ενώ ο Γιώργος Σταμούλης «ευθύνεται» για τη μεταφορά στα ελληνικά, την παρουσίαση και ανάλυση των στοιχείων. Τέλος, σημαντική βοήθεια στη γραφειοκρατική διαδικασία πρόσφερε ο Λάμπρος Πολύζος, από την εφημερίδα «ΑΡΓΙΘΕΑ»

 Κλείνοντας την εισαγωγή καλό είναι να γνωρίζει ο αναγνώστης κάποιες αντικειμενικές δυσκολίες του όλου εγχειρήματος. Ας φανταστούμε κάποιο Τούρκο, το 1455, που ακούει ελληνικά ονόματα και τα μεταφέρει στην οθωμανική-αραβική γραφή, που δεν έχει φωνήεντα. Σήμερα κάποιος - γνώστης βέβαια της οθωμανικής γραφής - μεταφέρει τα ονόματα αυτά στο σύγχρονο λατινογενές αλλά με ιδιαιτερότητες τουρκικό αλφάβητο. Και από αυτό ακολουθεί η μεταφορά τους στα ελληνικά από εμάς. Αν στα παραπάνω υπολογίσουμε και την πιθανότητα φθοράς των χειρόγραφων, αντιλαμβανόμαστε ότι κάποια λάθη στην όλη πορεία είναι αναμενόμενο να έγιναν και αφορούν αποκλειστικά στα ονόματα. Η γενική όμως εικόνα και τα συμπεράσματα που αντλούνται δεν επηρεάζονται απ΄αυτό. 

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1^Ο

Α. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

 Τη χρονιά που έπεφτε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Τούρκων (1453), οι κάτοικοι της Θεσσαλίας είχαν ξεχάσει το πώς είναι να ζουν ελεύθεροι. Είχαν ήδη περάσει 60 χρόνια από τότε που οι οθωμανοί κατέλαβαν τη θεσσαλική γη έχοντας ως αρχηγό του στρατού τους τον Ερβενό, ένα Έλληνα εξωμότη. Αρκετοί από τους κατοίκους του κάμπου βλέποντας άλλους - Χριστιανούς - να εξισλαμίζονται με τη βία ή τη θέλησή τους, ενώ άλλους - μουσουλμάνους - να έρχονται από διάφορες περιοχές της Ανατολής και να εγκαθίστανται στα χωράφια τους, κατέφυγαν στα ορεινά για περισσότερη ασφάλεια. Η περιοχή των Αγράφων ήταν ένας τέτοιος προορισμός, που γίνονταν πιο ελκυστικός από το γεγονός ότι οι Τούρκοι, παρά τις στρατιωτικές τους προσπάθειες, δεν κατάφεραν να τα κατακτήσουν.

 Αν θέλαμε να περιγράψουμε με λίγα λόγια το διοικητικό σύστημα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, θα λέγαμε ότι ήταν απλό με βασικό χαρακτηριστικό τη διαίρεση σε μεγάλες περιφέρειες, τα μπεηλερμπεηλίκια, που αυτές διαιρούνται σε μικρότερες, τα σαντζάκια και αυτές σε επαρχίες, τους καζάδες ή βιλαέτια, και που με τη σειρά τους διαιρούνταν σε ναχιγιέδες. Η Θεσσαλία με έκταση μεγαλύτερη από τη σημερινή - προς την Ήπειρο έφθανε μέχρι το Μέτσοβο, ενώ προς το νότο η Ευρυτανία, αλλά και περιοχές της Φθιώτιδας και Βοιωτίας ήταν ενταγμένες σ΄αυτή - ήταν ένα σαντζάκι, που διαιρούνταν, κατά τους δύο πρώτους αιώνες, σε τέσσερις καζάδες, τον καζά των Τρικάλων, του Φαναρίου, της Λάρισας και των Αγράφων. Έδρα του σαντζακιού ή λιβά ήταν τα Τρίκαλα, γιατί τότε αυτή ήταν η μεγαλύτερη και πιο οργανωμένη πόλη της Θεσσαλίας. Η Λάρισα ήταν μικρή και σε μεγάλη παρακμή, ενώ η Καρδίτσα ήταν ένα μικρό χωριό με σημαντικότερη πόλη της περιοχής το Φανάρι. Το σαντζάκι των Τρικάλων ανήκε στην υπερπεριφέρεια (μπεηλερμπεηλίκι) της Ρούμελης. Οι επικεφαλής όλων των διαιρεμένων περιοχών, μικρών και μεγάλων, διορίζονταν από τον Σουλτάνο με συγκεκριμένες αρμοδιότητες και υποχρεώσεις, ενώ η αμοιβή τους προερχόταν αποκλειστικά από την είσπραξη καθορισμένων φόρων. Υπάρχει όμως και μία άλλη διαίρεση, τα γνωστά βιλαέτια, που ενώ βρίσκονται στο ίδιο σαντζάκι δεν ταυτίζονται με τα όρια των μικρότερων περιφερειών. Η διαίρεση αυτή αφορά στη δικαστική εξουσία.

 Αναζητώντας που υπάγονταν, έχοντας ως βάση την πρώτη διαίρεση, επί Τουρκοκρατίας τα χωριά και οικισμοί της σημερινής δημοτικής ενότητας του Αχελώου, διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν δύο περίοδοι. Μέχρι το 1580 περίπου, όλα ανήκαν στο ναχιγιέ (nahiye-i) Ραδοβισδίου (Radoviz), που υπαγόταν στον καζά (kaza-yı) του Φαναρίου (Fenar), που, όπως αναφέρθηκε, ήταν ένας από τους τέσσερις καζάδες του σαντζακιού των Τρικάλων. Μετά αποσπάστηκαν από το Ραδοβίσδι και εντάχτηκαν στον καζά των Αγράφων με τον χαρακτηρισμό «παραρτήματα» (tetimme-i). Δικαστικά ανήκαν στο βιλαέτι των Αγράφων, μια μεγάλη περιοχή που περιλάμβανε ακόμα και χωριά κοντά στα Τρίκαλα.

 Παρενθετικά ενδιαφέρον έχει και η παρουσίαση κάποιων πληροφοριών για το ναχιγέ του Ραδοβισδίου. Το όνομα προέρχεται από χωριό της Άρτας που έδωσε το όνομα και στην ομώνυμη Επισκοπή, η οποία υπαγόταν στην Μητρόπολη της Λάρισας. Για την Επισκοπή Ραδοβισδίου έκανε έρευνα ο Αρχιμανδρίτης Πολύκαρπος Καλομπάτσος (από τα Γριμπιανά), που θα αποτελούσε τη διδακτορική του διατριβή, ο αιφνίδιος όμως θάνατός του διέκοψε την προσπάθεια. Ευτυχώς ο επιβλέπων καθηγητής του συγκέντρωσε το υλικό της διατριβής, το οποίο και δημοσίευσε. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτή την έρευνα τα όρια της Επισκοπής Ραδοβισδίου εκτείνονταν σε τέσσερις σημερινούς νομούς, με τον Αχελώο να χωρίζει την περιοχή στα δύο. Από τη μια πλευρά ήταν τα ορεινά χωριά της Άρτας, που έφταναν μέχρι την Καλεντίνη και τα χωριά του Βάλτου Αιτωλ/νίας μέχρι τον Εμπεσσό ή πιθανόν και Σταθά. Από την άλλη μεριά ήταν τα χωριά της σημερινής δημοτικής ενότητας του Αχελώου (Καρδίτσα) και από την Ευρυτανία 12 χωριά που έφταναν μέχρι τη Γρανίτσα. Τα χωριά, λοιπόν, και οι οικισμοί αυτής της πλευράς ήταν ενταγμένα στον καζά του Φαναρίου ως επαρχία Ραδοβισδίου. Το 1580 περίπου το Ραδοβίσδι ως ναχιγές εντάχτηκε στον καζά της Άρτας που ανήκε στο σαντζάκι των Ιωαννίνων, χωρίς όμως να περιλαμβάνει τα χωριά της σημερινής Καρδίτσας και Ευρυτανίας που εντάχτηκαν στη φυσική τους θέση, τα Άγραφα, ως “παραρτήματα”. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η σχολαστική εξέταση μιας περιοχής π.χ. χωριού ως προς την υπαγωγή, τον χρόνο και την ακριβή γεωγραφική θέση είναι αναγκαία, γιατί με το ίδιο όνομα ή περίπου ίδιο υπάρχουν περισσότερα του ενός, και όταν κάτι είναι ασαφές, το λάθος είναι αναπόφευκτο.

 Για να μπορέσουμε, ως ένα βαθμό, να αντιληφθούμε τη σχέση των κατοίκων με τους κατακτητές και τον τρόπο ζωής τους, θα πρέπει να γνωρίζουμε το τιμαριωτικό σύστημα που ίσχυε κατά τους πρώτους αιώνες της τουρκοκρατίας. Η γη κάθε επαρχίας “ναχιγιές” χωρίζονταν σε τιμάρια επί των οποίων έμπαιναν φόροι, που τους πλήρωναν αυτοί που τα καλλιεργούσαν. Ανάλογα με τα έσοδα που απέδιδαν χωρίζονταν σε τιμάρια, ζιαμέτια και χάσια. Μέχρι 20.000 άσπρα ετησίως λέγονταν τιμάρια και ο τούρκος που εισέπραττε τιμαριούχος, από 20.000 έως 100.000 άσπρα ήταν τα ζιαμέτια και ο αξιωματούχος ζαΐμης, ενώ τα άνω των 100.000 λέγονταν χάσια και εκχωρούνταν από τον Σουλτάνο σε υψηλούς αξιωματούχους. Οι τιμαριούχοι με του ζαΐμηδες ήταν ιππείς, οι λεγόμενοι σπαχήδες, και ήταν υποχρεωμένοι να συμμετέχουν στις στρατιωτικές αποστολές με το εκπαιδευμένο άλογό τους και με αριθμό ιππέων ανάλογο με τα έσοδά τους. Αυτός ήταν ένας βασικός λόγος για τον οποίο γίνονταν συχνά απογραφές, με ευθύνη του σατζάκμπεη. Έπρεπε να γνωρίζει ο Σουλτάνος πρωταρχικά τον στρατό που μπορούσε να έχει στη διάθεσή του και ό, τι ήταν σχετικό γύρω απ΄αυτό.

 Οι σπαχήδες ανεξάρτητα, αν ήταν τιμαριούχοι ή ζαΐμηδες, απέναντι στους κατακτημένους είχαν τον ίδιο ρόλο. Εισέπρατταν τους φόρους, εξέδιδαν τίτλους νομής και κατοχής της γης, ενώ οι μεταβιβάσεις γίνονταν με τη σύμφωνη γνώμη τους. Διέθεταν την ακαλλιέργητη ή εγκαταλειμμένη για διάφορους λόγους γη σε καλλιεργητές και ήλεγχαν τις μετακινήσεις των καλλιεργητών. Μπορούσαν μάλιστα να πάρουν αποζημίωση από κάποιον που εγκατέλειψε τα κτήματα και ενδεχομένως το χωριό του, εφόσον δεν είχε περάσει διάστημα μεγαλύτερο των 15 χρόνων. Ο ορισμός των σπαχήδων γινόταν από τον ίδιο τον Σουλτάνο, δεν είχαν δικαίωμα μεταβίβασης του τιμαρίου στα παιδιά τους και αν κάποιος δεν εκπλήρωνε την στρατιωτική του αποστολή, ο Σουλτάνος τον αντικαθιστούσε. Για τα χάσια και τα τσιφλίκια υπήρχαν άλλοι κανόνες, που όμως δεν αφορούν στις ορεινές περιοχές.

 

Β. ΤΙΜΑΡΙΟΥΧΟΙ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ

 Από τα κατάστιχα των απογραφών που έχουμε στη διάθεσή μας ως προς το ποιοι σπαχήδες είχαν τη νομή κάθε οικισμού προκύπτουν τα εξής:

 Στις απογραφές που έγιναν το 1454-1455 δεν αναφέρεται για κανένα οικισμό το όνομα του Τούρκου σπαχή, που εκμεταλλευόταν το τιμάριο. Άλλα κατάστιχα που δεν είναι στην κατοχή μας τα αναφέρουν.

 Σύμφωνα με τη συνοπτική απογραφή, που έγινε το 1485, το Αργύρι και το Καταφύλλι ανήκαν στο ίδιο ζιαμέτι, που το νέμονταν ο Μουσταφά μπέης, γιος του Βείς μπέη Ζουλγκαντρί. Στο ίδιο ζιαμέτι ανήκαν και 7 χωριά της σημερινής Ευρυτανίας. Τα Βραγκιανά ανήκαν μαζί με τη Ζελενίτσα σε άλλο ζιαμέτι, που το νέμονταν ο Παλμαλί μπέης. Για τους υπόλοιπους οικισμούς δεν υπάρχουν στοιχεία.

 Στην απογραφή του 1506 υπάρχουν κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία. Πλίσιβο, Γριμπιανά και Νεχώρι, αναφέρονται ως τιμάρια και έχουν ίδιους τιμαριούχους. Ο Μαχμούτ Τσελεπί, που είναι γιος του Μεχμέτ Τσελεμπί μπέη, και ο Μουσταφά απέκτησαν την νομή των τριών αυτών οικισμών από μεταβίβαση που έγινε από τους Αχμέτ και Γιουσούφ. Τα Σελιπιανά και τα Βραγκιανά, αναφέρονται ως ζιαμέτια χωρίς να δηλώνεται το όνομα του ζιαμέτη, αλλά ότι μέρος των φόρων ανήκει στο Φανάρι. Το τιμάριο της Αραχωβίτσας εκμεταλλευόταν κάποιος Χασάν, ενώ για τον Μάραθο αναφέρεται ως ιδιοκτήτης ο Αλή, γιος του Μαχμούτ, από μεταβίβαση που του έκανε ο Μεχμέτ. Όμως ο Αλή, ενώ έχει τιμάριο, δεν πηγαίνει σε στρατιωτικές αποστολές, όπως ήταν υποχρεωμένος να κάνει. Στο κατάστιχο, λοιπόν, καταγράφηκε με σκοπό να σταλεί κάποιος άλλος.

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2^Ο

Α. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

 Οι απογραφές του πληθυσμού που έκαναν οι τούρκοι κατηγοριοποιούσαν τους απογραφέντες ως εξής: α) χριστιανοί (Gebr) β) μουσουλμάνοι (Müslim) και μια επιμέρους κατηγορία: α) άνδρες-αρχηγοί οικογενειών (Hane), β) χήρες (Bive) γ) ανύπαντροι (Mücerred). Με αυτό τον τρόπο καταγραφής δεν έχουμε το συνολικό πραγματικό πληθυσμό, αλλά μπορούμε να τον υπολογίσουμε κάνοντας την γενικώς αποδεκτή παραδοχή ότι μια τυπική οικογένεια αριθμούσε 5 μέλη (2 γονείς και 3 παιδιά), ενώ οι οικογένειες των χηρών υπολογίζονται με 4 μέλη.

 

 1. ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ

 α) Στα Βραγκιανά (Viraniana) το 1455 όλοι οι απογραφέντες είναι χριστιανοί και ο συνολικός πληθυσμός είναι: 62 άντρες αρχηγοί οικογενειών, 7 χήρες και 7 ανύπαντροι. Στο κατάλογο που ακολουθεί μόνο ένας δηλώνεται ως ανύπαντρος. Οι άλλοι 6 προφανώς περιλαμβάνονται στους αρχηγούς.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Βιρλώτης Γιωργής			36	Ορφανό Γιωργής Δημήτρης
02	Βιρλώτης Στάθης			37	Ορφανός Θοδωρής
03	Βιρλώτης Σταμάτης			38	Ορφανός Νικόλας
04	Βεργαρής Νικόλας			39	Ορφανός Νικόλας
05	Βοζίσης Αντρίας			40	Ορφανός Νικόλας
06	Βοδινάτος Κώστας			41	Ορφανός Στέφανος
07	Γιρβάνης Δημήτρης			42	παπά Γιάννης
08	Γιωργής Βασίλης			43	παπά Σαράντης
09	Γιωργής γιος του παπά			44	παπα Μανόλης Σελίσης
10	Γκουνίλης Γκουνής			45	διάκος Λύσης
11	Γονίλης Αλέξης			46	Πινακός Δημήτρης (ανύπαντρος)
12	Γονίλης Αντρίας			47	Πινακός Θοδωρής
13	Γονίλης Γιάννης,			48	Πινακός Νικόλας
14	Γονίλης Γιωργής			49	Πινακός Σταμάτης
15	Γονίλης Νικόλας			50	Πινακός Στέφανος
16	Γονίλης Στάθης			51	Πρακαρής Νικόλας
17	Γυρογιάννης Δημήτρης			52	Ποζίδης Θοδωρής
18	Γυρογιάννης Θοδωρής			53	Πολυζίκαστος Γιάννης
19	Γυρογιάννης Μιχάλης			54	Πολυζίκαστος Δημήτρης
20	Γυρογιάννης Νικόλας			55	Πολυζίκαστος Κώστας
21	Ζορογιάννης Θοδωρής			56	Πολυζίκαστος Κώστας
22	Καρλιγασιβέρτης Γιωργής			57	Πολυζίκαστος Κώστας
23	Καστρορίτης Νικόλας			58	Πολυζίκαστος Μιχάλης
24	Κορσιανός Γιωργής			59	Πολυζίκαστος Νικόλας
25	Κορσιανός Μιχάλης			60	Σαράπης Γιάννης
26	Κορσιανός Μανόλης			61	Σαράπης Δημήτρης
27	Λύσης Γιάννης -Κώστας			62	Σαράπης Θοδωρής
28	Λύσης Γιωργής			63	Σελίσης Γιάννης
29	Λύσης Κώστας			64	Σελίσης Γιωργής
30	Λύσης Μανόλης			65	Σελίσης Γιωργής
31	Λύσης Μανόλης			66	Σελίσης Θοδωρής
32	Λύσης Νικόλας			67	Σελίσης Μιχάλης
33	Λύσης Σταμάτης			68	Στέφανος Βασίλης
34	Ορφανός Γιωργής			69	Σύλλης Θοδωρής
35	ΟρφανόςΓιωργής

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Χήρα Θοδώρα Κορσιανού
02	Χήρα Καλλή Βλανίτα
03	Χήρα Κυράνα Βιρλώτη
04	Χήρα Καλλή Ορφανού
05	Χήρα Κυράνα Παρίνα
06	Χήρα Θοδώρα Ρωμιανού
07	Χήρα Κυράνα Πινακού

  

Από την ανάγνωση των ονομάτων διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για ελληνικά με εξαίρεση το δυσνόητο Gunis Gunilis, που το αποδώσαμε ως Γκουνής Γκουνίλης. Ενδιαφέρον έχει το Πινακός που με την προσθήκη της πολύ γνωστής κατάληξης -ούλας γίνεται Πινακούλας, γνωστό επίθετο στην Αργιθέα και με μεγάλη παρουσία στο Αργύρι. Το Γυρογιάννης, επίσης, μπορεί να ετυμολογηθεί με δυο τρόπους. Ο πρώτος να προέρχεται από κάποιο Γιάννη που όλο γύριζε. Ο δεύτερος από κάποιο Γιάννη που υπήρξε ήρωας, δηλαδή Ηρωγιάννης (Yiroyanni στο τουρκικό αλφάβητο). Και η δεύτερη εκδοχή είναι αρκετά πιθανή. Ακόμα το όνομα Βεργαρής την ίδια εποχή υπήρχε και στα Σελιπιανά, όπου το συναντήσαμε σε 9 αρχηγούς οικογενειών. Τέλος εντυπωσιάζει η ύπαρξη 3 ιερέων και ενός διάκου, που σημαίνει ότι υπήρχαν 3 ενορίες.

 β) Το 1506 το χωριό καταγράφεται ως Viraniana, ενώ κύριο χαρακτηριστικό της απογραφής είναι η γενίκευση της χρήσης του πατρωνύμου ως επωνύμου. Συνολικά καταγράφηκαν 87 πλήρεις οικογένειες, 23 χηρών και 3 ανύπαντροι. Σε σχέση με το 1455 παρουσιάζεται σημαντική αύξηση του πληθυσμού, οφειλόμενη, όπως θα δούμε, και στην εγκατάσταση νέων κατοίκων, προερχομένων από περιοχές του κάμπου.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Βιρλώτης Στέφανος από Καλιγιόνα (Kaliyona)			45	Μιχάλη Νικόλας
02	Βορλώνης Νικόλας			46	Νικόλα Θόδωρος
03	Γιάννη Δημήτρης			47	Νικόλας Στέφανος
04	Γιάννη Θόδωρος			48	Νικόλας Δημήτρης
05	Γιάννη Θόδωρος			49	Ορφανός Κώστας
06	Γιάννης Μιχάλης			50	παπά Σύλας
07	Γιάννη Νικόλας			51	Παύλος Νικόλας
08	Γιάννη Νικόλας			52	Πεντέλης Γιάννης
09	Γιώργης του παπα Γιάννη			53	Πεντέλης Γιάννης
10	Γυρογιάννης Γιάννης			54	Πεντέλης Γιάννης
11	Γυρογιάννης Γιωργής			55	Πεντέλης Γιάννης (άλλος)
12	Γυρογιάννης Δημήτρης			56	Πεντέλης Γιάννης από Καππά
13	Γυρογιάννης Μιχάλης			57	Πεντέλης Δημήτρης από Guş
14	Γυρογιάννης Μιχάλης			58	Πεντέλης Δημήτρης από Kaliyona
15	Γυρογιάννης Νικόλας			59	Πεντέλης Δημήτρης από Kaliyona
16	Γυρόσκος Δημήτρης			60	Πεντέλης Θόδωρος
17	Δημήτρη Γιώργης			61	Πεντέλης Μιχάλης
18	Δημήτρη Γιάννης			62	Πεντέλης Νικόλας
19	Δούκας Νικόλας			63	Πεντέλης Νικόλας από Kaliyona
20	Θόδωρος Κώστας			64	Πεντέλης Σίμος
21	Θόδωρος Δημήτρης			65	Πεντέλης Στάθης
22	Θόδωρο Δημήτρη			66	Πεντέλης Σταμάτης από Καππά
23	Ιπής Δημήτρης			67	Πινακός Γιάννης
24	Κοτσιανός Γιωργής από Kaloyan			68	Πινακός Γιώργης
25	Κοτσιανός Στέφανος από Kaliyona			69	Πινακός Γιωργής
26	Κορoλός Θόδωρος			70	Πινακός Δημήτρης
27	Κορσιανός Νικόλας			71	Πινακός Δημήτρης
28	Κορσιανός Νικόλας			72	Πινακός Μιχάλης
29	Λύσης Γιάννης			73	Πινακός Δημήτρης
30	Λύσης Γιάννης			74	Πινακός Κώστας
31	Λύσης Γιωργής από Kataniç			75	Πινακός Κώστας
32	Λύσης Γιωργής			76	Πινακός Στέφανος
33	Λύσης Δημήτρης			77	Πινακός Στέφανος
34	Λύσης Δημήτρης			78	Πινακός Στέφανος από το Φανάρι
35	Λύσης Κώστας			79	Πινακός Στέφανος
36	Λύσης Μιχάλης			80	Πολίκας Στέφανος από Kaliyona
37	Λύσης Νικόλας			81	Πούλης Γιάννης από Καππά
38	Λύσης Νικόλας			82	Σαράντης Δημήτρης
39	Λύσης Νικόλας			83	Σαράντης Κώστας
40	Λύσης Παύλος			84	Στάθης Γιώργης από Kaliyona
41	Μαρατής Μιχάλης			85	Στανορίτης (;) Γιωργής
42	Μιχάλη Γιάννης			86	Τορασής Λέκας
43	Μιχάλη Γιώργης			87	Τορασής Μιχάλης
44	Μιχάλη Θόδωρος από Kaliyona ve Papadina

 

ΑΝΥΠΑΝΤΡΟΙ

01	Λύσης Δημήτρης
02	Λύσης Στάθης
03	Πολιζίκος Στάθης

 

ΧΗΡΕΣ

01	Μπογιάννη			13	Μάρω
02	Σίμω			14	Μαπολισάνα
03	Κυράννα			15	Ειρήνη από Kaliyona
04	Καλλή			16	Σταμάτω
05	Κυράννα			17	Πινακού
06	Μαρίνα			18	Κορσίνη
07	Συλαψωμάτα			19	Σταμάτω (άλλη)
08	Κορσίνη			20	Καλλή
09	Τοσκάνη			21	Μιρασάνα
10	Σταμάτω			22	Δάφνη
11	Στάθω			23	Μαρακαλάνα
12	Μπογράνου

  Αναμφίβολα η ύπαρξη πολλών πατρωνύμων ως επωνύμων δεν επιτρέπει το συγκριτικό σχολιασμό με εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, η εμφάνιση όμως και μάλιστα αυξητική 3 μεγάλων οικογενειών (Γυρογιάννη, Πινακού, Λύση) δείχνει ότι στο χωριό παραμένει ένας σημαντικός κορμός ανθρώπων που συνδέει το παρελθόν με το παρόν. Στα αξιοσημείωτα είναι η ύπαρξη ενός μόνον ιερέα, τη στιγμή μάλιστα που ο πληθυσμός έχει αυξηθεί.

 Το σημαντικότερο όμως και πλέον εντυπωσιακό εύρημα από αυτήν την καταγραφή είναι άλλο. Παρατηρούμε ότι σε 14 αρχηγούς οικογενειών και σε μία οικογένεια χήρας ο απογραφέας σημειώνει τον τόπο προέλευσης. Σίγουρα θα πρόκειται για ανθρώπους που εγκαταστάθηκαν από τον ζιαμέτη-σπαχή σε πρόσφατο με την απογραφή χρόνο. Ως τόποι προέλευσης δηλώνονται γνωστές περιοχές όπως το Φανάρι, το Καππά, αλλά και άγνωστες όπως: Kaliyona, Kataniç, Guş. Αναζητώντας τις περιοχές αυτές βρήκαμε στο ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, 70ος τόμος έρευνα του Κώστα Σπανού που δημοσιεύει τα χωριά και τους οικισμούς του σημερινού νομού Καρδίτσας που καταγράφηκαν στην απογραφή του 1521. Εκεί υπάρχει η Καλιγιόνα (Kaliyona) που λεγόταν και Κατούνα (Katuna), στην οποία ζούσαν 65 πλήρεις οικογένειες, 3 χηρών και 5 ενήλικοι άγαμοι. Ο οικισμός αυτός δεν μπορεί να προσδιοριστεί με κάποιο σημερινό χωριό ή τοποθεσία, πολύ συχνό φαινόμενο, που αποτελεί και πρόβλημα των ερευνών.

 γ) Στη συνοπτική απογραφή του 1530 τα Βραγκιανά (Viraniana), καταγράφονται ως τιμάριο του Cundi Akpay, ενώ ο πληθυσμός δεν αλλάζει πολύ σε σχέση με αυτή του 1506. Ζούσαν 91 πλήρεις οικογένειες, 12 χηρών και 25 ενήλικοι άγαμοι.

 δ) Στην αναλυτική όμως απογραφή του 1571 έχουμε ουσιαστική μείωση του πληθυσμού και επαναφορά στα επίπεδα του 1455, ενώ υπάρχει και μια διαφοροποίηση στη γραφή το ονόματος (İvraniana) άνευ σημασίας. Πιο συγκεκριμένα καταγράφηκαν 64 πλήρεις οικογένειες, 12 οικογένειες χηρών και 17 ενήλικοι άγαμοι, που είναι:

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Ανδρόνικος Θοδωρής			33	Λύσης Μιχάλης
02	Αποστόλη Γιάννης			34	Λύσης Νικόλαος
03	Αργύρης Γιωργής			35	Λύσης Σταμάτης
04	Αργύρης Δημήτρης			36	Μπούτσης Αποστόλης
05	Βαριώτης Γιωργής			37	Μπούτσης
06	Βεργαρής Γιώργος			38	Μπούτσης Μιχάλης
07	Βεργαρής Κώστας			39	Μπούτσης Γιάννης
08	Βόρης Δημήτρης			40	Μπούτσης Γιωργής
09	Γιάννης Αποστόλη			41	Μαρίνος Ανδρόνικος
10	Γιάννης Μανόλης			42	Μιχἀλης Αποστόλη
11	Γιάννης Νικόλας			43	Μιχάλης Νικόλαος
12	Γιάννης Κώστας			44	Νασιάκος Δημήτρης
13	Γιωργος Μιχάλης			45	Νικόλας Γιωργή
14	Γιωργής Μιχάλης			46	Νικόλας Δημήτρη
15	Γιωργής Νικόλας			47	Νικόλας Σταμάτη
16	Γιωργής Νικόλας			48	Πινακός Άγγελος
17	Γυρογιάννης Αγόρης			49	Πινακός Γιάννης
18	Γυρογιάννης Αλέξης			50	Πινακός Γιωργής
19	Γυρογιάννης Αποστόλης			51	Πινακός Θόδωρος
20	Γυρογιάννης Γιωργής			52	Πινακός Κώστας
21	Γυρογιάννης Κώστας			53	Πινακός Νικόλας
22	Γυρογιάννης Νικόλας			54	Πινακός Παρασκευάς
23	Γυρογιάννης Σίμος			55	Πόντης Γιάννης
24	Γυρογιαννης Σταμάτης			56	Πιρλίκος Νικόλαος
25	Δημήτρης Νικόλας			57	Ρομπέρτος Στάθης
26	Δημήτρης Γιάννης			58	Σολάνης Θοδωρής
27	Θοδωρής (στα Σύνορα)			59	Σολάνης Νικόλαος
28	Κώστας Γιάννης			60	Στάθης Καλόγηρος
29	Κώστας Νικόλας			61	Σταμάτης Θοδωρής
30	Λύσης Δημήτρης			62	Τζανής Γιάννης
31	Λύσης Δημήτρης			63	Τριαντάφυλλος Γιάννη
32	Λύσης Κώστας			64	Φίλος Γιωργής

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Στάσια
02	Δάφνη
03	Λεσίνα
04	Δάφνη
05	Χρύσα
06	Πόλια
07	Μόρφου
08	Κυράννα
09	Σταμάτου
10	Καλλή
11	Μάρου
12	Θοδώρα

  

 ΑΝΥΠΑΝΤΡΟΙ

01	Αποστόλη Ανδρόνικος
02	Αποστόλη Γιάννης
03	Αποστόλη Σίμος
04	Γιωργή Δημήτρης
05	Κώστα Δημήτρης
06	Δημήτρη Γιωργής
07	Δημήτρη Αργύρης
08	Καλγώνης Σταμάτης
09	Μάρης Άγγελος
10	Μαρίνος Δημήτρης
11	Μιχάλης Δημήτρης
12	Νικόλα Κώστας
13	Πούλος Μιχάλης
14	Ρομπέρτος Γιάννης
15	Σκάρλος Γιωργής
16	Φίλος Νικόλας
17	Χρύσου Νικόλας

  Εκτός από τη σημαντική μείωση του πληθυσμού διαπιστώνουμε ότι οι οικογένειες Γυρογιάννης, Λύσης και Πινακός εξακολουθούν να αποτελούν τον βασικό κορμό των κατοίκων, αν και έχουν περάσει 130 περίπου χρόνια από την πρώτη απογραφή και η χρήση των πατρωνύμων ως επωνύμων κυριαρχεί. Το εμφανιζόμενο νέο όνομα Μπούτσης μάλλον δηλώνει τον τόπο προέλευσης, δηλαδή την Μπότση, σημερινή Μεγαλόχαρη του νομού Άρτας. Στα αξιοσημείωτα είναι και η απουσία ιερέα. Υπάρχει μόνο ένας καλόγηρος.

 2. ΓΡΙΜΠΙΑΝΑ (Girimiana σε όλες τις απογραφές)

α) Ο οικισμός των Γριμπιανών αυτή την εποχή, 1455, είναι μικρός, αριθμώντας μόνο 11 πλήρεις οικογένειες, 1 χήρας, ενώ υπάρχει και 1 ανύπαντρος. Ιερέας δεν υπάρχει, ενώ δύο επώνυμα, την ίδια εποχή, υπήρχαν και στα Σελιπιανά. Βρατήλας και Χοντίλας. Μάλιστα από μία καταγραφή εκεί (Χοντρίλας), φαίνεται και η προέλευση του επιθέτου. Έτσι ξεκίνησε, συνέχισε για πολλά χρόνια χωρίς το ρ, για να φθάσουμε κάποια στιγμή στο Χόντος, που είναι γνωστό και σήμερα στην ευρύτερη περιοχή των Αγράφων και όχι μόνο.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Βορίλος Γιώργης
02	Βρατήλας Γιώργης
03	Καλιανίλης Μιχάλης
04	Κοντοράσος Μιχάλης
05	Κοντοράσος Πέτρος
06	Λύσαρης Δημήτρης
07	Μυρίσης Γιώργης
08	Ορφανός Νικόλας
09	Χοντίλας Μιχάλης
10	Χοντίλας Τζανής
11	Χοκονίσκος Γιωργής

 

 ΑΝΥΠΑΝΤΡΟΙ

01	Μυρίσης Μιχάλης

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Βορίλου Καλλή

 β) Στην απογραφή του 1506 υπάρχει μια μικρή αύξηση των κατοίκων, δεν συγκρίνεται όμως με την έκρηξη των Βραγκιανών. Οι πλήρεις οικογένειες είναι 13 και των χηρών 4, ενώ δεν υπάρχουν άγαμοι ενήλικοι. Μια οικογένεια δηλώνεται ότι ήρθε από την Μπότση Άρτας που ανήκει στην επαρχία Ραδοβισδίου. Για πρώτη φορά συναντάμε ίδιο επώνυμο με κατοίκους των Βραγκιανών (Λύσης).

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Αντρίας Γιώργης
02	Βρατήλας Αντρίας
03	Γιώργης Δημήτρης
04	Γιώργης Πέτρου από Μπότσι(;) περιοχή της Άρτας, που ανήκει στο Ραδοβίσδι
05	Δημήτρη Νικόλας
06	Δημήτρης Πέτρος
07	Θόδωρος Δημήτρης
08	Κονίσκος Στάθης
09	Κοντοράσος Μανόλης
10	Κοντοράσος Μανόλης (άλλος)
11	Λύσης Πέτρος
12	Λύσης Πέτρος (άλλος)
13	Ορφανός Πε(;)

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Ευδοκία
02	Θοδώρα
03	Καλλή
04	Θοδώρα

  γ) Στη συνοπτική απογραφή του 1530 οι πλήρεις οικογένειες είναι 15 και των χηρών 4. Σε σύγκριση με το 1455 η αύξηση είναι σημαντική. Αυτό θα φανεί όταν υπολογίσουμε τους κατοίκους.

 δ) Στην απογραφή του 1571 τα Γριμπιανά αποτελούν εξαίρεση. Ενώ στους άλλους οικισμούς υπάρχει μείωση του πληθυσμού τα Γριμπιανά έχουν αύξηση και σε σχέση με την απογραφή του 1455 διπλασιάζονται. Καταγράφηκαν 20 πλήρεις οικογένειες, 3 οικογένειες χηρών και 6 ανύπαντροι. Πέντε οικογένειες έχουν το επώνυμο Μύρης, το οποίο δεν υπήρχε τις προηγούμενες απογραφές. Γενικά στον οικισμό των Γριμπιανών παρατηρείται μεγάλη κινητικότητα. Δεν φαίνεται να υπήρξε ένας σταθερός κορμός οικογενειών. Τέλος, για πρώτη φορά έχουμε και την ύπαρξη ιερέα.

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Αργύρης παπα Ντάνος
02	Βαριάλας Γιώργης
03	Βουραλάς Νικόλας
04	Γιάννης Θόδωρα
05	Γιώργης Δημήτρης
06	Γράμμος Μιχάλης
07	Κομμένος Γιάννης
08	Κόνορης Αποστόλης
09	Κόνορης Γιώργης
10	Κοντορός Μάνθος
11	Λινάρδος Θόδωρα
12	Μύρης Άγγελος
13	Μύρης Αργύρης
14	Μύρης Σίμος
15	Μύρης Στρατίκης
16	Μύρης Στέφανος
17	Ρομπέρτο Στάθης
18	Σερβογιάννης Δημήτρης
19	Σταμάτης Βασίλης
20	Χρύσου Γιώργης

 

 ΑΝΥΠΑΝΤΡΟΙ

01	Γιώργης Γιάννης
02	Δημήτρης Γιάννης
03	Θόδωρος Δημήτρης
04	Θόδωρος Στάθης
05	Ρομπέρτο Στάθης
06	Στάθης Δημήτρης

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Μαρία
02	Σταμάτω
03	Στεφάνω

 

 3. ΝΕΧΩΡΙ

Το Νεχώρι - σήμερα Νεχώρια (τα) - και στις τέσσερις απογραφές καταγράφεται ως Nihori, μόνο που στις δύο πρώτες αρκεί ο προσδιορισμός ότι ανήκει στο Ραδοβίσδι (tabi-i Radoviz), στις απογραφές όμως του 1530 και του 1571 προστίθεται και η λέξη Küçük, (=μικρό), για να διακρίνεται από το Νεχώρι της Ευρυτανίας. Το ίδιο θα γίνει αργότερα και με τα Βραγκιανά, αλλά μετά το 1580, δηλαδή όταν τα χωριά, που προαναφέραμε, εντάχτηκαν στα Άγραφα ως «παραρτήματα» (tetimme-i).

 α) Στην απογραφή του 1455 το Νεχώρι κατοικείται από 15 πλήρεις οικογένειες, μία χήρας, ενώ υπάρχει και ένας ενήλικος άγαμος. Αυτό που προκαλεί ενδιαφέρον είναι ότι οι μισές οικογένειες προσδιορίζονται με επώνυμα που δηλώνουν εθνότητα (Σέρβος και Ρωμιός), ενώ υπάρχουν και δύο μικρά Μύρας και Γκούνης που δεν είναι χριστιανικά από πρώτη άποψη. Και τα δύο όμως είναι τα μικρά καθαρών ελληνικών επιθέτων (Βλαχόπουλος, Ρωμιός), για δε το πρώτο είναι βέβαιο ότι προέρχεται από το Μύρωνας, ενώ πίσω από το Γκούνης πρέπει να υπάρχει κάποιο υποκοριστικό ή λάθος.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Βλαχόπουλος Γιάννης
02	Βλαχόπουλος Μύρας
03	Βαρλάχος Γιάννης
04	Γερζήσης Θοδωρής
05	Ορφανός Γιάννης
06	Ορφανός Νίκος
07	Ρούπος Αντρίας
08	Ρούπος Θόδωρος
09	Ρωμιός Γιώργης
10	Ρωμιός Γιώργης (άλλος)
11	Ρωμιός Γκούνης
12	Σέρβος Αντρίας
13	Σέρβος Γιώργης
14	Σέρβος Δημήτρης
15	Σέρβος Νικόλας

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Βαρλάχου Κράνα

 

 ΑΝΥΠΑΝΤΡΟΙ

01	Ρωμιός Γιάννης

  β) Το Νεχώρι στην απογραφή του 1506 δεν ακολουθεί την πληθυσμιακή πορεία των άλλων γειτονικών οικισμών. Αντί αύξησης παρουσιάζει σημαντική μείωση. Οι 15 οικογένειες γίνονται 9 στις οποίες προστίθενται και τρεις οικογένειες χηρών. Όσον αφορά στα επώνυμα, το Ρωμιός δεν υπάρχει, ενώ το Σέρβος εμφανίζεται σε τέσσερις καταγραφές και από μία το Βλαχόπουλος και το Ρούπος, που υπήρχαν 50 χρόνια πριν.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Βαρλάμος Δημήτρης
02	Βλαχόπουλος Μιχάλης
03	Γιάννης Νικόλας
04	Κώστας Δημήτρης
05	Ρούπος Σταμάτης
06	Σέρβος Νικόλας
07	Σέρβος Μιχάλης
08	Σέρβος Πέτρος
09	Σέρβος Αντρίας

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Στατήρα
02	Στάθω
03	Καλλή

  γ) Στο κατάστιχο του 1530 έχουν συνολικά απογραφεί 12 πλήρεις οικογένειες και 6 οικογένειες χηρών. Υπάρχει μια επάνοδος στον πληθυσμό του 1455, με πολύ όμως υψηλό ποσοστό χηρών. Το 1/3 των οικογενειών είναι χηρών.

 δ) Η απογραφή του 1571 βρίσκει το Νεχώρι με 14 πλήρεις οικογένειες, 4 οικογένειες χηρών και 4 ανύπαντρους, στα επίπεδα δηλαδή της πρώτης απογραφής. Το επώνυμο Σέρβος είναι κυρίαρχο, που μετά από 150 τουλάχιστον χρόνια το όποιο εθνικό περιεχόμενο υπήρχε - αν ποτέ υπήρχε - έχει πια χαθεί. Μακρινής (;) σλάβικης προέλευσης είναι και τα νεοεμφανιζόμενα Γκλάβας και Γκορίτος, όπως και το Δουπλίνα στις χήρες.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Βαρλάμος Γιωργής
02	Βαρλάμος Γιώργης
03	Γκλάβας Στέφανος
04	Γκορίτος Αργύρης
05	Ξένος Γιώργης
06	Ξένος Νικόλας
07	Ράφτης Μιχάλης
08	Σέρβος Αντρίας
09	Σέρβος Αποστόλης
10	Σέρβος Γιάννης του Μιχάλη
11	Σέρβος Γιώργης
12	Σέρβος Δημήτρης
13	Σέρβος Μιχάλης
14	Σέρβος Σταμάτης

 

 ΑΝΥΠΑΝΤΡΟΙ

01	Βαρλάμος Στάμος
02	Δημήτρης Γιώργη
03	Μαρίνος Κώστα
04	Μιχάλης Σταμάτη

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Του Γιάννη Δουπλίνα
02	Σταμάτω
03	Θοδώρα
04	Του Γιάννη Δουπλίνα

 

4. ΑΡΑΧΩΒΙΤΣΑ, Rahoviça

 α) Στην απογραφή του 1455 ο οικισμός ουσιαστικά κατοικείται από δυο σόγια. Το ένα αποτελείται από 4 οικογένειες και το άλλο από έξι. Στο σύνολο υπήρχαν 13 πλήρεις οικογένειες και 3 ανύπαντροι. Στα κατάστιχα καταγράφεται μόνο ο ένας ανύπαντρος, τους άλλους δύο δεν τους γνωρίζουμε.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Βιρατοπήσης Γιάννης			09	Μιχαλίτσης Γιώργης
02	Βιρατοπήσης Γιώργης			10	Μιχαλίτσης Μιχάλης
03	Βιρατοπήσης Θοδωρής			11	Μιχαλίτσης Μιχάλης
04	Βιρατοπήσης Νικόλας			12	Μιχαλίτσης Νικόλας
05	Γιάννης Νίκος			13	Μιχαλίτσης Στέφανος
06	Δημήτρης Νίκος			14	Ράφτης Κώστας
07	Μιχάλης Νίκος			15	Ράφτης Νικόλας
08	Μιχαλίτσης Αντρίας			16	Στάθης Νίκος (ανύπαντρος)

  β) Στην απογραφή του 1506 έχουμε αρκετά πρωτόγνωρα. Έχει εγκατασταθεί μια οικογένεια μουσουλμάνων, της οποίας ο αρχηγός ονομάζεται Εβρενός (Evrenos), και είναι γιος του Αμπτουλάχ (veled-i Abdullah). Πρόκειται για τον μοναδικό μουσουλμάνο που κατοίκησε στα όρια της σημερινής δημοτικής ενότητας Αχελώου. Στην καταγραφή μετά το όνομα του πατέρα υπάρχει ο χαρακτηρισμός çift, που σημαίνει ότι του παραχωρήθηκε από τον τιμαριούχο, που νέμονταν την περιοχή, μια έκταση γης που ήταν δυνατό να καλλιεργηθεί από ένα ζευγάρι βοδιών. Ανάλογα με το έδαφος αυτό σήμαινε μία έκταση από 5-15 εκτάρια, δηλαδή 50-150 στρέμματα. Το όνομά του, επίσης, μας θυμίζει τον Εβρενό μπέη, τον ελληνικής καταγωγής στρατηγό, που συνέβαλε στο να καταλάβουν οι Τούρκοι πολλές περιοχές των Βαλκανίων μεταξύ αυτών και τη Θεσσαλία.

 Συνολικά το 1506 κατοικούν στην Αραχωβίτσα 1 πλήρης οικογένεια μουσουλμάνων, 12 πλήρεις οικογένειες χριστιανών και 1 οικογένεια χήρας. Από τα ονόματα παρατηρούμε ότι οι ισχυρές οικογένειες της προηγούμενης απογραφής δεν υπάρχουν, εκτός και αν «κρύβονται» πίσω από τα πατρώνυμα που εμφανίζονται ως επώνυμα.

 Μουσουλμάνοι

01	Evrenos veled-i Abdullah çift

 

Χριστιανοί

01	Αβρός Γιάννης
02	Βράλης Κόμης
03	Γιάννης Μιχάλης
04	Γιώργης Μιχάλης
05	Γιώργος Νίκος
06	Δημήτρης Μιχάλης
07	Κώστας Μιχάλης
08	Μιχάλης Μιχάλης
09	Νικόλας Μιχάλης
10	Παύλος Μιχάλης
11	Ράφτης Νικόλας
12	Στάθης Μιχάλης

 

 ΧΗΡΕΣ

01

Μαρία

  γ) Η απογραφή του 1530 είναι η τελευταία για την Αραχωβίτσα. Στην επόμενη απογραφή του 1571 στα κατάστιχα αναφέρεται ότι το τιμάριο καλλιεργείται από τους κατοίκους των Βραγκιανών αποδίδοντας στον τιμαριούχο τους φόρους που έπρεπε να εισπράξει. Στην απογραφή, λοιπόν, του 1530, που ήταν συγκεντρωτική, ζούσαν 9 πλήρεις οικογένειες και 4 οικογένειες χηρών. Όλοι χριστιανοί. Η οικογένεια των μουσουλμάνων δεν υπάρχει πια. Τους ακριβείς λόγους δεν τους γνωρίζουμε, αλλά θυμίζουμε ένα ιστορικό γεγονός, που δικαιολογεί την εξέλιξη αυτή.

 Το 1525, πέντε δηλαδή χρόνια πριν την απογραφή, υπογράφτηκε η συνθήκη του Ταμασίου. Μία από τις προβλέψεις της ήταν στα Άγραφα να μην κατοικούν Τούρκοι. Ακόμα, η συνθήκη αναγνώριζε την αυτονομία των χωριών των Αγράφων, επέτρεπε την επικοινωνία ορεινών, πεδινών, ενώ ως αντάλλαγμα η Υψηλή Πύλη εισέπραττε απ’αυθείας 50.000 γρόσια ετησίως εκτός των υπολοίπων φόρων τακτικών ή έκτακτων.

 5. ΜΑΡΑΘΟΣ, Marato.

 α) Πρόκειται για μικρό οικισμό. Συνολικά το 1455 κατοικείται από 7 πλήρεις οικογένειες εκ των οποίων οι τέσσερις έχουν το ίδιο επώνυμο (Λευκαδίτης) και έναν ανύπαντρο. Το εμφανιζόμενο ως μικρό όνομα (Πρόγονος) πιθανόν να φανερώνει την ιδιότητα του παππού. Ακολουθούν τα ονόματα με τη σειρά που βρίσκονται στο κατάστιχο. Ενδεχομένως έτσι να δείχνεται και η μεταξύ τους συγγενική σχέση.

01	Λευκαδίτης Πρόγονος
02	Λευκαδίτης Νικόλας
03	Λευκαδίτης Γιάννης
04	Λευκαδίτης Στάθης (ανύπαντρος)
05	Λευκαδίτης Γιάννης
06	Μόρφης Γιάννης
07	Γύρος Πυλωρής
08	Θωμάς γιος του Πυλωρή

  β) Στην απογραφή του 1506 παρατηρείται και στον Μάραθο η εκτεταμένη χρήση των πατρωνύμων ως επωνύμων, υπάρχει όμως μια σημαντική αύξηση του πληθυσμού. Υπερδιπλασιάστηκαν οι κάτοικοι, αφού οι πλήρεις οικογένειες έφτασαν τις 12 και επιπλέον ζούσαν 4 οικογένειες χηρών και ένας ανύπαντρος.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Γιάννης Γιώργης
02	Γιάννης Νικόλας
03	Γιώργης Ανδρόνικου
04	Γιωργής Γιάννης
05	Θόδωρος Δωρόσυχος
06	Θόδωρος Πυλωρής
07	Κυριακόπουλος Γιάννης
08	Κυριακόπουλος Γιώργος
09	Κυριακόπουλος Νικόλας
10	Κώστας Γιώργος
11	Νικόλας Γιάννης
12	Πολύστυχος Μιχάλης

 

 ΑΝΥΠΑΝΤΡΟΙ

01

Γιωργής

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Στάμω
02	Μαρία
03	Μαρία (άλλη)
04	Κορσίνη

 γ) Στη συγκεντρωτική απογραφή του 1530 καταγράφηκαν 10 πλήρεις οικογένειες, 4 χηρών και υπήρχαν και 6 ενήλικοι ανύπαντροι. Ο πληθυσμός, δηλαδή, βρίσκεται στα ίδια επίπεδα με το 1506.

 δ) Η απογραφή του 1571 έχει λάθη. Στο σύνολο αναφέρονται 12 οικογένειες πλήρεις, 2 χηρών και 5 ανύπαντροι. Στην ονομαστική όμως απογραφή οι πλήρεις είναι 11. Αν ήταν αβλεψία ή λάθος στην πρόσθεση, θα φαινόταν στον υπολογισμό της σπέντζας, ενός φόρου που θα δούμε κατά την ανάλυση των φόρων. Δεν προκύπτει όμως τέτοιο λάθος. Στα αξιοσημείωτα της απογραφής έχουμε την επανεμφάνιση επωνύμου (Λευκαδίτης) που συναντήσαμε το 1455.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Ανδρόνικος Γιώργης
02	Γιάννης Νικόλας
03	Θόδωρος Γιάννης
04	Λευκαδίτης Θόδωρος
05	Μαύρος Γιάννης
06	Χρυσός Γιώργης
07	Ρομπέρτος Μιχάλης
08	Ρομπέρτος Κοσμάς
09	Στέφανος Κοσμάς
10	Μιχάλης Γκην
11	Τσεργόλης Ρομπέρτος

 

 ΑΝΥΠΑΝΤΡΟΙ

01	Χρυσός Μιχάλης
02	Κοσμάς Θόδωρου
03	Νικόλας Γιώργης
04	Σερβόπουλο Γιάννης
05	Γιάννης Δημήτρης

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Κυριακή
02	Στατήρα

 

 6. ΠΛΙΣΙΒΟ, Pilişyo/Pilişivo

 α) Πρόκειται για οικισμό, που σήμερα είναι ακατοίκητος και ανήκει στο Καταφύλλι. Στην έρευνα που κάναμε για τα Σελιπιανά έγινε δυνατή η ταυτοποίηση του οικισμού. Το κατάστιχο της απογραφής του 1570 έγραφε ότι οι κάτοικοι των Σελιπιανών καλλιεργούσαν χωράφια που ανήκαν στα σύνορα με το Αργύρι και το Πλίσιβο πληρώνοντας φυσικά στον τιμαριούχο τους φόρους και το ενοίκιο, που έπρεπε. Αναζητήσαμε διάφορα δημοσιευμένα κατάστιχα. Ο οικισμός ήταν καταγεγραμμένος με παραλλαγές στη γραφή, δεν ήταν όμως εντοπισμένος που βρισκόταν. Η πληροφορία όμως που μας έδωσε το κατάστιχο της έρευνας - ότι συνόρευε με τα Σελιπιανά - έλυσε το θέμα. Για να έχουμε όμως μια πλήρη εικόνα του οικισμού ζητήσαμε και τα απογραφικά στοιχεία των ετών που αφορούν στην τωρινή έρευνα.

 Σύμφωνα, λοιπόν, με όλες τις απογραφές, υπαγόταν στο ναχιγιέ Ραδοβίσδι, που ανήκε στον καζά του Φαναρίου (Karye-i Pilisivo, tabi-i Radoviz der kaza-yı Fenar). Στην απογραφή του 1455 καταγράφηκαν 21 πλήρεις οικογένειες, 2 χηρών και 3 ανύπαντροι. Ο απογραφέας όμως σημείωσε πως η μια γυναίκα που δηλώνεται ως χήρα είναι ανύπαντρη, ενώ οι 3 ενήλικοι αλλά ανύπαντροι περιλαμβάνονται στον κατάλογο με τις πλήρεις οικογένειες. Το επώνυμο Γιανιτσόπουλος, Πελοποννησιακής ενδεχομένως προέλευσης, αφορά την πλειοψηφία των οικογενειών.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Γιανιτσόπουλος Γιάννης			13	Γιανιτσόπουλος Γιάννης
02	Ράφτης Γιάννης			14	Τσοπολάτης Αλέξης
03	Γιανιτσόπουλος Γιωργής			15	Γιανιτσόπουλος Νικόλας
04	Μαρίνος Γιωργής			16	Γιανιτσόπουλος Γιάννης
05	Γιανιτσόπουλος Κώστας			17	Γιωργής γιος του Μαρίνου
06	Γιανιτσόπουλος Δημήτρης			18	Ράφτης Μανόλης
07	Γιανιτσόπουλος Πέτρος			19	Τσοπολάτης Γιάννης
08	Γιανιτσόπουλος Μανόλης			20	Τσοπολάτης Κώστας
09	Γιανιτσόπουλος Νικόλας			21	Τσοπολάτης Δημήτρης
10	Χαρίκας Θοδωρής			22	Τσοπολάτης Μιχάλης
11	Γιανιτσόπουλος Μιχάλης			23	Τσοπολάτης Θοδωρής
12	Γιανιτσόπουλος Γιωργής			24	Γιάννης του Νικόλα

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Τσοπολατίνα
02	Μόρφω Γιανιτσοπούλου, ανύπαντρη

Από το Πλίσιβο εκείνης της εποχής και ενώ εδώ και 300 χρόνια περίπου δεν υπάρχει οικισμός, διατηρήθηκε ως τοπωνύμιο εκτός από το όνομα του οικισμού και η περιοχή όπου έμενε η Μόρφω Γιανιτσοπούλου, η ανύπαντρη. Η περιοχή λέγεται Μόρφες, ενώ η παράδοση μιλάει για δυο όμορφες κοπέλες που έμεναν εκεί.

β) Το 1506 ο πληθυσμός στο Πλίσιβο είναι διπλάσιος. Οι πλήρεις οικογένειες γίνονται 40 και των χηρών 7. Διατηρούνται τα επώνυμα Γιανιτσόπουλος και Τσοπολάτης, ενώ και εδώ κυριαρχεί η χρήση των πατρωνύμων ως επωνύμων.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Γιάννης Δημήτρης			21	Γιώργος Μαρίνος
02	Γιάννης Κώστας			22	Γιώργος Μιχάλης
03	Γιάννης Νικόλας			23	Δημήτρης Γιάννης
04	Γιάννης Μαρίνος			24	Δημήτρης Γιάννης
05	Γιανιτσόπουλος Γιάννης			25	Δημήτρης Γιώργης
06	Γιανιτσόπουλος Γιώργης			26	Δημήτρης Κώστας
07	Γιανιτσόπουλος Δημήτρης			27	Θόδωρος του Δημήτρη
08	Γιανιτσόπουλος Δημήτρης			28	Κώστας Θόδωρου
09	Γαινιτσόπουλος Μιχάλης			29	Μανόλης Μιχάλης
10	Γιανιτσόπουλος Μιχάλης			30	Μιχάλης Γιάννης
11	Γιανιτσόπουλος Μανόλης			31	Μιχάλης Γιάννης
12	Γιανιτσόπουλος Νικόλας			32	Μπόρης Μιχάλης
13	Γιανιτσόπουλος Νικόλας			33	Νικόλας Γιώργης
14	Γιώργο Γιάννης			34	Νικόλας Μαρίνος
15	Γιώργης Γιάννης			35	Στάθης Νικόλας
16	Γιώργης Κώστας			36	Τσοπολάτης Γιάννης
17	Γιώργος Μαρίνος			37	Τσοπογιάννης Δημήτρης
18	Γιώργης Μαρίνος			38	Τσοπολάτης Θόδωρας
19	Γιώργος Μαρίνος			39	Τσοπολάτης Νικόλας
20	Γιώργης Μαρίνος			40	Τσοπολάτης Χριστόδουλος

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Δάφνη
02	Μαρίνα
03	Ευδοκία
04	Κυράνα
05	Κυράνα (άλλη)
06	Ευδοκία (άλλη)
07	Θοδώρα

  γ) Στην συγκεντρωτική απογραφή του 1530 καταγράφηκε ίδιος αριθμός οικογενειών με το 1506. Δηλαδή 40 πλήρεις και 7 χηρών. Ο μόνος που άλλαξε είναι ο τιμαριούχος και λέγεται Cundi Baba.

 δ) Στην τελευταία διαθέσιμη απογραφή του 1571 καταγράφηκαν 20 πλήρεις οικογένειες, 4 οικογένειες χηρών και 6 ανύπαντροι. Έχουμε, δηλαδή, μια επαναφορά του πληθυσμού στα επίπεδα του 1455, φαινόμενο που είδαμε και σε άλλους οικισμούς όπως στα Βραγκιανά και το Καταφύλλι. Στα αξιοσημείωτα της απογραφής είναι η ύπαρξη ενός ιερέα και ενός καλόγηρου. Αυτό είναι το φυσιολογικό, το παράδοξο ήταν η απουσία στις προηγούμενες απογραφές και μάλιστα το 1506 που ο πληθυσμός ήταν διπλάσιος.

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Άγγελος Γιώργης			11	Μαρίνος Μιχάλης
02	Αντρίας Νικόλας			12	Μάστορας Δημήτρης
03	Αποστόλης Γιώργης			13	Μακρής Λάζαρος
04	Γιώργος Νικόλας			14	Νικόλας Γιώργης
05	Θόδωρος Νικόλας			15	Πούλος Νικόλας
06	Κουπλάνας Δημήτρης			16	Στρατήκης Δημήτρης
07	Κουπλάνας Σταμάτης			17	Φίλιππο Γιώργος
08	Κούκας Κόρ			18	Χαρίκος Γιώργης
09	Κυράκης Αργύρης			19	Γιώργης καλόγερος
10	Κώστας Μαρίνος			20	παπά Γιάννης

 

ΑΝΥΠΑΝΤΡΟΙ

01	Γιώργος Αντρίας
02	Στάθης Νικόλας
03	Σταμάτης Κώστας
04	Γιωργής Νέστωρας
05	Σταμάτης Νικόλας
06	Δημήτρης Σταμάτης

 

ΧΗΡΕΣ

01	Ευδοκία
02	Θοδώρα
03	Κυρού
04	Μαρία

 

7. ΜΑ(Ρ)ΚΟΝΑ Markona, Makona, Mako

Στην απογραφή του 1571 για τα Γριμπιανά (κατάστιχο KK 60, varak 26a, poz 29) ο απογραφέας είχε σημειώσει στην αρχή: Mezra-yı Markona tabi-i Radoviz mezkur mezrada Girimiana nam karye halkı ziraat idüb öşirlerin mezbur mezra sipahisine virirler, που σημαίνει «Ο οικισμός Markona (λιβάδι-χωριό) ανήκει διοικητικά στο Radoviz. Στο αναφερόμενο χωριουδάκι, οι κάτοικοι του χωριού που ονομάζεται Γριμιανά ασχολούνται με τη γεωργία και πληρώνουν τους φόρους τους στον ιππέα που είναι ιδιοκτήτης του τιμαρίου του αναφερόμενου χωριού».

 Διαβάζοντας αυτό διαπιστώσαμε ότι επρόκειτο για εντελώς άγνωστο μικρό οικισμό που διαλύθηκε, ενώ η εκμετάλλευση των χωραφιών από τον σπαχή στον οποίον ανήκαν, συνεχιζόταν με την παραχώρησή τους σε καλλιεργητές των Γριμπιανών. Αν και από τους φόρους (180 άσπρα) ήταν φανερό ότι επρόκειτο για πολύ μικρό οικισμό, αναζητήσαμε να βρούμε, αν υπάρχουν, επιπλέον στοιχεία. Βρέθηκαν, λοιπόν, δύο καταγραφές - με παραλλαγές στη γραφή - ενός μικρού οικισμού που ανήκει στο Ραδοβίσδι και σε τοποθεσία δίπλα στα Γριμπιανά. Η μία του 1455 και η άλλη το 1506. Όσον αφορά στον εντοπισμό της τοποθεσίας στο σημερινό περιβάλλον δεν κατέστη δυνατός, μιας και δεν διατηρήθηκε κάποιο σχετικό τοπωνύμιο. Μεσολάβησαν πολλοί αιώνες και κατά καιρούς υπήρξε μεγάλη και κυρίως μαζική κινητικότητα στην ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα να χαθούν τέτοια στοιχεία. Αν λάβουμε πάντως υπόψη μας μια δημοσιευμένη καταγραφή των οικισμών του Ραδοβισδίου που ανήκαν στο Φανάρι σύμφωνα με την απογραφή του 1455, τότε μπορούμε να πλησιάσουμε περισσότερο. Στην καταγραφή αυτή οι οικισμοί παρουσιάζονται με σειρά αρχίζοντας από τους οικισμούς που σήμερα ανήκουν στην Ευρυτανία και τη Μα(ρ)κονα την τοποθετεί ανάμεσα από Γριμπιανά και Νεχώρι. (Κωνσταντίνος Καμπουρίδης, Η νεότερη Ελλάδα μέσα από οθωμανικές αρχειακές πηγές, Θεσσαλονίκη 2009, 33). Δεν υπάρχει όμως βεβαιότητα. Μπορεί να ήταν και πριν τα Γριμπιανά.

 α) Το 1455 είχε καταγραφεί ως Makona και αριθμούσε 9 πλήρεις οικογένειες. Αυτές ήταν:

01	Αλέξης Αναστάσης
02	Ασπρομάτης Αλέξης
03	Ασπρομάτης Γιώργος
04	Ασπρομάτης Δημήτρης
05	Ασπρομάτης Νικόλαος
06	Ντομένακας Γιώργος
07	Ντομένακας Θόδωρος
08	Ντομένακας Ντόκος
09	Ποζιόρος Αλέξης

  β) Στην απογραφή του 1506 καταγράφηκε ως Mako και από τον αριθμό των κατοίκων φαίνεται η φθορά και εγκατάλειψη. Κατοικούν 2 πλήρεις οικογένειες και δύο χηρών. Πιο συγκεκριμένα:

 

 ΑΝΤΡΕΣ

01	Λαζίκος Γιάννης
02	Σταμάτης Θόδωρος

 

 ΧΗΡΕΣ

01	Νίοτσα Αρβανίτισσα
02	Μαρία

 

 Β. ΑΝΑΛΥΣΗ

 1) Λαμβάνοντας υπόψη τις δύο έρευνες που προηγήθηκαν για το Αργύρι και το Καταφύλλι και τα στοιχεία αυτής της έρευνας, μπορούμε να σκιαγραφήσουμε την πληθυσμιακή εικόνα ενός τμήματος των Αγράφων κατά τους δυο πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας, που σήμερα αποτελεί τη δημοτική ενότητα Αχελώου του δήμου Αργιθέας.

 2) Στην περιοχή αυτή υπήρχαν εννέα (9) ανεξάρτητοι μεταξύ τους οικισμοί, που θα μπορούσαμε να τους ονομάσουμε και χωριά. Αρχίζοντας από τα σύνορα με την Ευρυτανία και προχωρώντας προς Καρδίτσα θα συναντούσε κάποιος στη σειρά τους οικισμούς: Αργύρι, Σελιπιανά, Πλίσιβο, Γριμπιανά, Μα(ρ)κόνα, Νεχώρι, Βραγκιανά, Αραχωβίτσα και Μάραθος. Η σημερινή εικόνα με τους πολλούς και διάσπαρτους οικισμούς που να ανήκουν σε 4 χωριά είναι πολύ μεταγενέστερη. Οι εννέα (9), λοιπόν οικισμοί υπάρχουν σίγουρα μέχρι το 1506. Το 1530 η Μα(ρ)κόνα δεν υπήρχε. Στην απογραφή του 1571 Μα(ρ)κόνα και Αραχωβίτσα δεν καταγράφονται, αλλά τα κτήματά τους τα καλλιεργούν οι κάτοικοι των Γριμπιανών και των Βραγκιανών αντίστοιχα. Το Πλίσιβο θα εγκαταλειφθεί μετά το 1700, ενώ την ίδια τύχη θα έχουν και τα Γριμπιανά, μόνο που αυτά ξανάγιναν χωριό σε διαφορετική όμως τοποθεσία.

 3) Οι πίνακες που ακολουθούν χρησιμοποιούν τα στοιχεία των απογραφών που έχουν δημοσιευτεί στις τρεις προαναφερόμενες έρευνες και αποβλέπουν στο να γίνει πιο ξεκάθαρη η πληθυσμιακή εικόνα εκείνης της εποχής. Ειδικά στον πίνακα για το Αργύρι τα στοιχεία που καταγράφονται το 1506, 1530 και 1571 δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Τέλος, το σύνολο των κατοίκων υπολογίστηκε με την παραδοχή που ακολουθείται για εκείνη την εποχή: οι πλήρεις οικογένειες είχαν πέντε μέλη - δυο γονείς και τρία παιδιά - ενώ οι οικογένειες των χηρών τέσσερα μέλη.

 

 ΑΡΓΥΡΙ, Argiri

ΕΤΟΣ	Οικογένειες με άντρα αρχηγό Χ5	ΣΥΝΟΛΟ 1	Οικογένειες με χήρα αρχηγό Χ4	ΣΥΝΟΛΟ 2	Ανύπαντροι	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
1455	35	175	2	8	4	187
1485	30	150	14	56	0	206
1506	40	200	11	44	4	249
1530	40	200	5	20	5	225
1571	22	110	3	12	5	127

 

 ΚΑΤΑΦΥΛΛΙ-ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ (SPİLİANA, SİPİLYANA, SİPİLANA, SPİLYANA)

ΕΤΟΣ	Οικογένειες με άντρα αρχηγό Χ5	ΣΥΝΟΛΟ 1	Οικογένειες με χήρα αρχηγό Χ4	ΣΥΝΟΛΟ 2	Ανύπαντροι	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
1455	86	430	6	24	13	467
1485	55	275	17	68	0	343
1506	83	415	23	92	6	513
1521	90	450	23	92	8	550
1571	69	345	15	60	18	423

 

 ΠΛΙΣΙΒΟ, Pilisivo, Pilişova

ΕΤΟΣ	Οικογένειες με άντρα αρχηγό Χ5	ΣΥΝΟΛΟ 1	Οικογένειες με χήρα αρχηγό Χ4	ΣΥΝΟΛΟ 2	Ανύπαντροι	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
1455	21	105	1	4	4	113
1506	40	200	7	28	0	228
1530	40	200	7	28	0	228
1571	20	100	4	16	5	121

 

 ΓΡΙΜΠΙΑΝΑ, GİRİMYANA, Girimiana

ΕΤΟΣ	Οικογένειες με άντρα αρχηγό Χ5	ΣΥΝΟΛΟ 1	Οικογένειες με χήρα αρχηγό Χ4	ΣΥΝΟΛΟ 2	Ανύπαντροι	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
1455	11	55	1	4	1	60
1506	13	65	4	16	0	81
1530	15	75	4	16	0	91
1571	20	100	3	12	6	118

 

ΜΑ(Ρ)ΚΟΝΑ, Markona, Makona, Mako

ΕΤΟΣ	Οικογένειες με άντρα αρχηγό Χ5	ΣΥΝΟΛΟ 1	Οικογένειες με χήρα αρχηγό Χ4	ΣΥΝΟΛΟ 2	Ανύπαντροι	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
1455	9	45				45
1506	2	10	2	8		18

 

 ΝΕΧΩΡΙ, Nihori

ΕΤΟΣ	Οικογένειες με άντρα αρχηγό Χ5	ΣΥΝΟΛΟ 1	Οικογένειες με χήρα αρχηγό Χ4	ΣΥΝΟΛΟ 2	Ανύπαντροι	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
1455	15	75	1	4	1	80
1506	9	45	3	12	0	57
1530	12	60	6	24	0	84
1571	14	70	4	12	4	86

 

 ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ, Viraniana, VİRANYANA, İvraniana

ΕΤΟΣ	Οικογένειες με άντρα αρχηγό Χ5	ΣΥΝΟΛΟ 1	Οικογένειες με χήρα αρχηγό Χ4	ΣΥΝΟΛΟ 2	Ανύπαντροι	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
1455	62	310	7	28	7	345
1485	58	290	17	68	0	358
1506	87	435	23	92	3	530
1530	91	455	12	48	25	528
1571	64	320	12	48	17	385

 

 ΑΡΑΧΩΒΙΤΣΑ Rahoviça

ΕΤΟΣ	Οικογένειες με άντρα αρχηγό Χ5	ΣΥΝΟΛΟ 1	Οικογένειες με χήρα αρχηγό Χ4	ΣΥΝΟΛΟ 2	Ανύπαντροι	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
1455	13	65	0	0	3	68
1506	12	60	1	4	0	64
1530	9	45	4	12	0	57

 (δεν περιλαμβάνεται η μια οικογένεια μουσουλμάνων)

 

 ΜΑΡΑΘΟΣ, Marato

ΕΤΟΣ	Οικογένειες με άντρα αρχηγό Χ5	ΣΥΝΟΛΟ 1	Οικογένειες με χήρα αρχηγό Χ4	ΣΥΝΟΛΟ 2	Ανύπαντροι	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ
1455	7	35	0	0	1	36
1506	12	60	4	16	1	77
1530	10	50	4	16	6	72
1571	12	60	2	8	5	73

  4) Από τον αριθμό των κατοίκων κάθε οικισμού διαπιστώνουμε ότι στην απογραφή του 1506 όλοι οι οικισμοί παρουσίασαν αύξηση με τα Βραγκιανά να φτάνουν στο 50%. Από τις καταγραφές, όμως, φαίνεται ότι δεν ήταν μια φυσική αύξηση, αλλά οφειλόταν στις εγκαταστάσεις νέων οικογενειών από τους σπαχήδες, για να αυξήσουν τα έσοδά τους.

 5) Στα αξιοσημείωτα είναι η απότομη αύξηση του αριθμού των χηρών. Στο Αργύρι από 2 έγιναν 14, στα Σελιπιανά από 6, 17 και μετά 23. Στα Βραγκιανά από 7 σε 17 και μετά 23, ενώ και στους μικρούς οικισμούς το ίδιο συνέβη. Στο Μάραθο από 0 έγιναν 4 και στα Γριμπιανά από 1 σε 4.

 6) Ο πίνακας που ακολουθεί είναι συγκεντρωτικός και βοηθάει στο να γίνουν καλύτερα οι συγκρίσεις και να βγουν συμπεράσματα. Επειδή όμως υπάρχουν στοιχεία από διαφορετικές απογραφές, διευκρινίζουμε: Η απογραφή του 1485 ήταν συνοπτική και έχουμε στοιχεία μόνο για το Αργύρι, Σελιπιανά και Βραγκιανά. Η απογραφή του 1521 (αφορά τα Σελιπιανά) και του 1530 (υπόλοιποι) τις αναφέρουμε μαζί, μιας και η μεταξύ τους απόσταση είναι πολύ μικρή, ώστε να είναι εφικτές οι συγκρίσεις.

 

 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

ΧΩΡΙΟ			1455			1485			1506			1521 1530			1571
ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ			467			343			513			550			423
ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ			345			358			530			528			385
ΑΡΓΥΡΙ			187			206			249			225			127
ΠΛΙΣΙΒΟ			113						228			228			121
ΓΡΙΜΠΙΑΝΑ			60						81			91			118
ΝΕΧΩΡΙ			80						57			84			86
ΜΑΡΑΘΟΣ			36						77			72			73
ΡΑΧΩΒΙΤΣΑ			68						64			57
ΜΑ(Ρ)ΚΟΝΑ			45						18
ΣΥΝΟΛΟ			1401			907			1817			1835			1333

  7) Ο συνολικός αριθμός των κατοίκων είναι εντυπωσιακός, ακόμα και στην εποχή μας, που έχουμε συνηθίσει να μετράμε τους πληθυσμούς σε εκατομμύρια. Αν μάλιστα κάνουμε συγκρίσεις με πόλεις και χωριά εκείνης της εποχής, θα έχουμε καλύτερη εικόνα. Η Λάρισα, που ήταν μετά τα Τρίκαλα η μεγαλύτερη θεσσαλική πόλη, αριθμούσε 3.000 χριστιανούς. Η Καρδίτσα ήταν ένα μικρό χωριό με 40 οικογένειες, ενώ το Φανάρι, η πρωτεύουσα δηλαδή της επαρχίας στην οποία υπάγονταν οι δικοί μας οικισμοί είχε 400 περίπου οικογένειες, δηλαδή 2.000 κατοίκους.

 8) Από τους 9 οικισμούς, Σελιπιανά και Βραγκιανά διεκδικούν την πρωτιά με τα Σελιπιανά στο σύνολο των απογραφών να δείχνουν μια μικρή υπεροχή. Αν πάρουμε ως βάση σύγκρισης την απογραφή του 1521, για την οποία έχουμε στοιχεία και για άλλα χωριά της σημερινής Αργιθέας, διαπιστώνουμε ότι τα δύο αυτά χωριά με 550 το πρώτο και 528 το δεύτερο ακολουθούν το πολυπληθέστερο, τα Πετρίλια, που είχε 1550 κατοίκους. Η Μπουκοβίτσα (Ανθηρό) είχε 285, ενώ στο Κατούσι (Μεταμόρφωση Ανθηρού) κατοικούσαν 400. Στο Λιάσκοβο (Πετρωτό) ζούσαν 327 άνθρωποι, στο Λεοντίτο 271, στα Κουμπουριανά 202, στο Κουπλέσι (Φουντωτό) 183, στο Μεσοβούνι 267, ενώ το Μεζίλο (∆ροσάτο) 493.

 9) Επανερχόμενοι στον πίνακα με τους 9 οικισμούς βλέπουμε το Αργύρι να βρίσκεται σταθερά στην 3^η θέση, ενώ η έκπληξη προέρχεται από το άγνωστο μέχρι τώρα Πλίσιβο που είναι ισοδύναμο με το Αργύρι. Από τις διαθέσιμες απογραφές παρατηρούμε ότι στο Αργύρι και στο Πλίσιβο παρουσιάζονται μεγάλες αυξομειώσεις, τη μια διπλασιάζεται ο πληθυσμός και την άλλη μειώνεται στο μισό. Μεγάλες αυξομειώσεις έχουν και τα Βραγκιανά, ενώ στα Γριμπιανά υπάρχουν μόνο αυξήσεις. Στο Νεχώρι και στο Μάραθο υπάρχει μια πληθυσμιακή σταθερότητα, ενώ η Μα(ρ)κόνα πρώτα και στη συνέχεια η Αραχωβίτσα θα εγκαταλειφθούν.

 10) Ενώ η αύξηση του πληθυσμού σε μεγάλο βαθμό εξηγείται από τα απογραφικά στοιχεία - εγκατάσταση νέων οικογενειών προερχόμενων από διάφορες περιοχές του σαντζακιού των Τρικάλων - η μείωση δεν είναι φανερή. Η εγκατάλειψη, πάντως, μιας εστίας χωρίς την έγκριση του τιμαριούχου δεν ήταν εύκολη, ενώ και ο προορισμός είχε πολλές δυσκολίες. Στις αιτίες ωστόσο της πληθυσμιακής μείωσης ας έχουμε υπόψη μας ότι εκείνη την εποχή και για διάστημα δύο και πλέον αιώνων η πανούκλα είχε φτάσει στη Θεσσαλία. Χαρακτηριστικές χρονιές με πολλούς νεκρούς από την πανούκλα ήταν το 1466-1467, το 1545, το 1555, το 1565 ενώ και τον επόμενο αιώνα εμφανιζόταν κατά διαστήματα αποδεκατίζοντας ολόκληρες συνοικίες. Μια τέτοια αιτία θα μπορούσε να εξηγήσει τη μείωση στα Σελιπιανά που παρατηρείται στην απογραφή του 1485 σε σχέση με αυτή του 1455. Μείωση υπάρχει μόνο στα Σελιπιανά, ενώ στα Βραγκιανά και στο Αργύρι έχουμε μικρή αύξηση. Στην απογραφή όμως του 1570/71 παρατηρούμε το παράδοξο οι τέσσερις μεγάλοι οικισμοί να έχουν σημαντική έως μεγάλη μείωση, ενώ οι μικρότεροι είναι σταθεροί με τα Γριμπιανά να έχουν και αύξηση.

 11) Στη τελευταία γραμμή του πίνακα αθροίζεται το σύνολο των κατοίκων όλων των οικισμών ανά έτος απογραφής. Για το 1485 υπάρχουν στοιχεία μόνο για τα τρία πρώτα χωριά. Στις απογραφές του 1506 και 1530 ο συνολικός πληθυσμός ξεπερνά τα 1800 άτομα. Στην απογραφή του 1571 υπάρχει σαφής υποχώρηση, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να πέσει κάτω και από την απογραφή του 1455.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3^Ο

Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ

 Οι απογραφές των Τούρκων της εποχής εκείνης είχαν φορολογικό προσανατολισμό. Γι’ αυτό και απογράφονταν εκείνοι που θα πλήρωναν φόρους και όχι το σύνολο του πληθυσμού. Οι φόροι ήταν πολλοί, άλλοι τακτικοί και άλλοι έκτακτοι, που ως πρώτο στόχο είχαν τη συντήρηση ενός αξιόμαχου στρατού. Οι φόροι που περιλαμβάνονται στις απογραφές που διαθέτουμε αποτελούσαν το εισόδημα του τιμαριούχου ή ζιαμέτη, ο οποίος μ’αυτόν τον τρόπο ζούσε την οικογένειά του και ταυτόχρονα διέθετε εκπαιδευμένο άλογο και τον εαυτό του στις στρατιωτικές επιχειρήσεις που τον καλούσαν. Ανάλογα με το εισόδημα διέθετε και περισσότερα άλογα με τους αντίστοιχους ιππείς. Υπήρχαν άλλοι φόροι που πήγαιναν απ’ευθείας στην Υψηλή Πύλη, όπως ο κεφαλικός, ή στους αξιωματούχους των σαντζακιών, ναχιγιέδων κ.λπ.

 Επειδή οι φόροι που πήγαιναν στον τιμαριούχο προέρχονταν από τις οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων που είχαν να κάνουν με τη γη και ό,τι σχετίζεται μ’αυτή π. χ. ζώα, αποτελούν σημαντικό τεκμήριο ασφαλούς ανασύνθεσης της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των ανθρώπων της εποχής εκείνης. Πριν όμως δούμε αναλυτικά και ανά οικισμό τους φόρους αυτούς, ας δούμε πρώτα ποιοι φόροι ήταν αυτοί που επιβάλλονταν στους 9 οικισμούς μας.

1. Ο βασικός φόρος ήταν η σπέντζα (ispence). Ήταν φόρος επί της γης και επιβαλλόταν σε χριστιανούς που είχαν δικαιώματα ιδιοκτησίας ή γαιοχρησίας. Κανονικά στις ορεινές περιοχές πλήρωναν τη σπέντζα οι ενήλικοι άντρες - 25 άσπρα για όλο το έτος - και οι χήρες - 6 άσπρα. Στην απογραφή του 1455 δεν πλήρωσαν σπέντζα οι ανύπαντροι.
2. Για τους οικισμούς μας ο φόρος του σιταριού (Hınta) είναι ο δεύτερος σημαντικός, που μαζί με το κριθάρι και άλλα δημητριακά (Şair ve gayrihu) ανήκαν στους φόρους της δεκάτης (Öşr). Αρχικά εισπράττονταν σε είδος. Μετά τον θερισμό συγκεντρώνονταν όλη η παραγωγή σε ένα σημείο για αλώνισμα παρουσία του τιμαριούχου ή εκπροσώπου του. Έτσι αφαιρούνταν η «δεκάτη», που αποθηκεύονταν σε φυλασσόμενες κρατικές αποθήκες. Στη συνέχεια υπολόγιζαν τον φόρο σε χρήμα, ώστε να φανεί η αξία του τιμαρίου, πράγμα που ενδιέφερε τον τιμαριούχο και το κράτος. Ως μονάδα μέτρησης στο σαντζάκι Τρικάλων χρησιμοποιούσαν το «κοιλό των Τρικάλων», που μετρούσε όγκο, όχι βάρος. Μετατρέποντας τον συγκεκριμένο όγκο σιταριού ή κριθαριού σε βάρος ισοδυναμεί με 51,312 σημερινά κιλά. Από τα μέσα του 16^ο αιώνα - φαίνεται στην τελευταία απογραφή - αντικαταστάθηκε η δεκάτη με τον κατ’αποκοπή χρηματικό φόρο. Επιβλήθηκε σε κάθε παντρεμένο να πληρώνει 20 άσπρα.
3. Ο φόρος των αιγοπροβάτων (adet-i ağnam) ήταν, επίσης, σημαντικός. Για κάθε 3 αιγοπρόβατα πλήρωναν 1 άσπρο φόρο. Έτσι μπορούμε να υπολογίσουμε και το σύνολο των αιγοπροβάτων ανά οικισμό. Αν κάποιος είχε κλειστό μαντρί πλήρωνε άλλο φόρο τον ağıl.
4. Υπήρχε φόρος για τη βόσκηση των αγριόχορτων (otluk), που τον πλήρωναν μόνο οι παντρεμένοι και ανεξάρτητα από την ποσότητα των ζώων τους. Στο σαντζάκι των Τρικάλων ο φόρος αυτός ήταν 5 άσπρα ανά άτομο.
5. Για τα αμπέλια και τα ποτά υπήρχαν αρκετοί φόροι. Ο öşr-i bağat ήταν φόρος για τους αμπελώνες, ο şire για το κρασί, ο karış για τον μούστο. Ο φόρος για τον μούστο υπολογιζόταν, όταν ο μούστος έμπαινε στα βαρέλια και για κάθε σπιθαμή πλήρωνε 2 άσπρα φόρο. Ακόμα υπήρχε φόρος για ποτά πλην του κρασιού Bac-ı hamr ki ez hariç amed.
6. Στα χωριά μας καλλιεργούσαν λινάρι, ketan, το οποίο φορολογούνταν με 2 ή 3 άσπρα ανά δεμάτι, ενώ υπήρξε και μία καταγραφή φόρου για την καλλιέργεια κάνναβης, kendir.
7. Φόροι υπήρχαν και σε καρύδια, μποστάνια, κυψέλες, μετάξι, χοίρους και σε νερόμυλους. Κάθε κυψέλη φορολογούνταν με ένα άσπρο.
8. Οι αλευρόμυλοι που λειτουργούσαν όλο τον χρόνο πλήρωναν 30 άσπρα και 15 όσοι λειτουργούσαν τον μισό.
9. Τέλος, υπήρχε φόρος μνηστείας (resm-i arus) που τον πλήρωνε η οικογένεια της νύφης. Συνήθως ήταν 30 άσπρα, εκτός και αν ήταν χήρα, οπότε ο φόρος ήταν 15 άσπρα. Ο φόρος αυτός εισπράττονταν μαζί με τον φόρο για εγκλήματα (niyabet ve resm-i arus).
10. Στους παραπάνω φόρους πολλές φορές προστίθεται και κάποιος έκτακτος χωρίς άλλη διευκρίνιση.

 Για να προσεγγίσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων, θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας σε δύο βασικούς φόρους παραγόμενων αγαθών: του σιταριού/κριθαριού και των αιγοπροβάτων. Για την εποχή εκείνη - και όχι μόνο - η επάρκεια σ’ αυτά καθόριζε και το βιοτικό επίπεδο.

 Ο συνολικός αριθμός των αιγοπροβάτων σε κάθε χωριό-οικισμό, μπορεί να βρεθεί εύκολα, αφού γνωρίζουμε ότι πλήρωναν φόρο ένα άσπρο για κάθε 3 αιγοπρόβατα, άνω του έτους. Αφού βρούμε το σύνολο, μετά μπορούμε να κατανείμουμε ανά οικογένεια τα ζώα που αναλογούν, κατά μέσο όρο φυσικά.

 Στα δημητριακά η διαδικασία είναι πιο δύσκολη. Ενώ γνωρίζουμε ότι ο φόρος των δημητριακών ανήκει στην κατηγορία της «δεκάτης», δεν γνωρίζουμε όμως πόσο «επί τοις εκατό» ήταν η «δεκάτη» στο σαντζάκι Τρικάλων. Σύμφωνα με το δημοσιευμένο «κανουναμέ του Ζητουνίου», εκεί για τους χριστιανούς ήταν 13,3%. Κάτι ανάλογο θα ίσχυε και στο σαντζάκι των Τρικάλων. Εμείς θα κάνουμε την παραδοχή ότι ήταν 13,5%. Στα κατάστιχα αναγράφεται ο φόρος των δημητριακών σε είδος (κοιλά Τρικάλων), που στη συνέχεια μετατρέπονται σε χρήματα. Παίρνοντας ως δεδομένο ότι τα αναγραφόμενα κοιλά αποτελούν το 13,5% της παραγωγής, μπορούμε να υπολογίσουμε το σύνολο, και στη συνέχεια να το κατανείμουμε αναλογικά σε κάθε οικογένεια. Έτσι θα διαπιστώσουμε, αν υπήρχε ή όχι επάρκεια σε ψωμί και γενικά σε αλεύρι. Η διαδικασία αυτή μπορεί να εφαρμοστεί στις απογραφές του 1455 και 1506. Το 1570 δεν αναφέρεται ποσότητα αλλά ένα κατά κεφαλή χρηματικό ποσό.

 Οι πίνακες που ακολουθούν περιέχουν τους φόρους ανά οικισμό όπως εμφανίζονται στις απογραφές. Στη 2^η γραμμή ακριβώς, κάτω από το έτος απογραφής, υπενθυμίζουμε τον αριθμό των απογραφέντων στις τρεις γνωστές κατηγορίες: πλήρεις οικογένειες, χηρών, ανύπαντροι.

Β. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - ΑΝΑΛΥΣΗ

 1. ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ

ΦΟΡΟΣ	1455	1506	1530	1570
	π62-χ7-α8	π87-χ23-α3	π91-χ12-α25	π65-χ12-α17
Σπέντζα	1592	2387		2122
Σιτάρι	344	1500		1300
Κριθάρι	215
Πρόβατα	324	1030		1558
Αγριόχορτα		435		325
Μαντριά				50
Χοίροι				50
Αμπελώνες	68
Κρασί		340		1500
Μούστος		60		190
Κυψέλες		250		80
Μετάξι		25		30
Καρύδια		340		20
Λινάρι		30		156
Κάνναβη		80
Μποστάνια				30
Μύλοι	20			90
Γάμοι				90
Έκτακτοι				260
ΣΥΝΟΛΟ	2563	6477	8475	7851
Από καλλιέργεια Ραχωβίτσας				620

 α) Αρχικά, μια παρατήρηση, που ισχύει για όλους τους οικισμούς. Στην πρώτη απογραφή, 1455, οι φόροι είναι λίγοι. Φορολογούνται τα βασικά παραγόμενα αγαθά και το πιθανότερο όχι όλη η παραγωγή. Στις επόμενες όμως, οι φόροι όχι μόνο αυξάνονται, αλλά πολλαπλασιάζονται, ενώ παραμένουν σε υψηλά επίπεδα και σε περίπτωση που ο πληθυσμός μειωθεί.

 β) Για να προσεγγίσουμε το βιοτικό επίπεδο ακολουθούμε τη διαδικασία που αναφέραμε για τα δημητριακά και τα αιγοπρόβατα. Στα Βραγκιανά ο φόρος των 344 άσπρων της 1^ης απογραφής αντιστοιχεί σε 43 κοιλά Τρικάλων, που αποτελούν τη «δεκάτη», δηλαδή το 13,5% της παραγωγής. Ακολουθώντας τις αριθμητικές πράξεις μέχρι το τέλος, βρίσκουμε ότι σε κάθε μία από τις 70 οικογένειες αναλογούσαν 202 σημερινά κιλά σιτάρι. Στο κατάστιχο δηλώνεται ότι παρακρατήθηκε ως φόρος ίδια ποσότητα κριθαριού με το σιτάρι. Επομένως και η τελική αναλογούσα ποσότητα θα είναι ίδια, δηλαδή 202 κιλά και το σύνολο των δημητριακών 404 κιλά. Στο ερώτημα αν ήταν επαρκής για μια πενταμελή οικογένεια αυτή η ποσότητα, η απάντηση είναι όχι, έχοντας ως δεδομένα: i) το ψωμί αποτελούσε βασική τροφή, σε αρκετές περιπτώσεις και μοναδική, ii) το αλεύρι είχε και άλλες αναγκαίες διατροφικές χρήσεις. Στην απογραφή του 1506 η κατάσταση είναι διαφορετική. Καταγράφεται καλλιέργεια μόνο σιταριού, ο φόρος σε κοιλά Τρικάλων ήταν 150, που με τους ίδιους υπολογισμούς καταλήγουμε ότι κατά μέσο σε κάθε οικογένεια αντιστοιχούσαν 705 κιλά, που ήταν επαρκής ποσότητα για την επιβίωση μιας οικογένειας.

 γ) Αναφέραμε ότι για κάθε 3 αιγοπρόβατα ο φόρος ήταν ένα άσπρο. Επομένως τα 324 άσπρα της 1^ης απογραφής δηλώνουν την ύπαρξη 972 αιγοπροβάτων. Διαιρώντας τα με τον αριθμό των οικογενειών (70) βρίσκουμε ότι σε κάθε οικογένεια αντιστοιχούσαν 14 περίπου πρόβατα. Μικρός ο αριθμός για να καλυφθούν οι ανάγκες σε γαλακτοκομικά και κρέας σε ετήσια βάση. Το 1506 όμως τα αιγοπρόβατα γίνονται 3090 και σε κάθε οικογένεια αντιστοιχούν περίπου 30, ενώ το 1570 τα αιγοπρόβατα γίνονται 4674 και σε κάθε οικογένεια αντιστοιχούν 58 περίπου ζώα, αριθμός που υπερκαλύπτει τις ανάγκες και ό,τι περισσεύει μπορεί να πωληθεί.

 δ) Χαρακτηριστικό της οικονομικής δραστηριότητας των Βραγκιανών είναι η ενασχόλησή τους με τα αμπέλια και το κρασί. Ιδιαίτερα στην τελευταία απογραφή οι φόροι του κρασιού και του μούστου ξεπερνούν τους φόρους των αιγοπροβάτων.

 ε) Το λινάρι μετά από ειδική επεξεργασία χρησιμοποιούνταν για να φτιάχνουν ρούχα. Η παραγωγή του είναι μικρή, μάλλον δεν έδιναν σημασία γιατί είχαν μαλλί από τα αιγοπρόβατα, όσο για την κάνναβη του 1506 πρέπει να απέβλεπε στην ίδια με το λινάρι χρήση.

 στ) Στην απογραφή του 1506 δεν υπάρχουν φόροι για γάμους και εγκλήματα, γιατί, όπως σημειώνει ο απογραφέας, αυτοί οι φόροι εισπράχτηκαν από τον σούμπαση του Φαναρίου.

 2. ΓΡΙΜΠΙΑΝΑ

ΦΟΡΟΣ	1455	1506	1530	1570
	π15-χ1-α2	π13-χ4-α0	π15-χ4	π20-χ3-α6
Σπέντζα	256	349		668
Σιτάρι	64	440		500
Κριθάρι	40
Πρόβατα	83	110		1000
Αγριόχορτα		65		100
Χοίροι		23		50
Αμπελώνες	18
Κρασί		360		600
Μούστος		30		130
Καρύδια		50		50
Λινάρι		60		180
Καρπών				15
Μποστάνια				40
Μύλοι				15
Γάμοι		30		90
Έκτακτοι				90
ΣΥΝΟΛΟ	461	1517	1889	3528
Από καλλιέργεια Μα(ρ)κόνας				180

 α) Αναλύοντας τα στοιχεία των Γριμπιανών, διαπιστώνουμε ότι στην 1^η απογραφή το παραχθέν σιτάρι που αντιστοιχούσε σε κάθε οικογένεια ήταν 165 κιλά ετησίως και άλλα τόσα κριθάρι, συνολικά 330 κιλά. Επομένως επάρκεια σε ψωμί δεν υπήρχε. Στην απογραφή του 1506 τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Η παραγωγή σιταριού εξασφάλιζε σε κάθε οικογένεια 850 κιλά ετησίως, ποσότητα που ξεπερνούσε τις ανάγκες τους. Στην κτηνοτροφία τα πράγματα εξελίσσονται ακόμα καλύτερα, αφού το 1455, η κάθε οικογένεια κατά μέσο όρο έχει 15 αιγοπρόβατα, το 1506 αυξάνονται σε 20 και το 1570 γίνονται κανονικοί κτηνοτρόφοι με 130 αιγοπρόβατα η κάθε οικογένεια. Δεν ανήκουν στην κατηγορία εκείνων που το χειμώνα πήγαιναν στους κάμπους. Διαχειμάζουν στον τόπο τους. Αυτό το διαπιστώνουμε, γιατί δεν είναι καταγεγραμμένος ο ειδικός φόρος που προβλεπόταν για την μετακίνηση των ζώων.

 β) Ασχολούνται, επίσης, πολύ με την αμπελουργία. Στην απογραφή του 1570 αθροιζόμενος ο φόρος του κρασιού και του μούστου βλέπουμε να είναι μεγαλύτερος από τον φόρο του σιταριού. Στην απογραφή του 1570 καλλιεργούν και τα κτήματα που ανήκαν στη Μα(ρ)κόνα πληρώνοντας στον τιμαριούχο 180 άσπρα φόρο.

 3. ΜΑ(Ρ)ΚΟΝΑ

ΦΟΡΟΣ	1455	1506
	Π9-χ0-α0	Π2-χ4-α0
Σπέντζα	225	62
Σιτάρι	32	120
Κριθάρι	5
Πρόβατα	168	12
Αγριόχορτα		10
Εγκλημάτων - γάμων	10	10
Χόρτα (7 δεμ)		14
Καρύδια		10
Κρασί		52
Μούστος		10
Μποστάνια	5
ΣΥΝΟΛΟ	445	300

 α) Ο οικισμός αυτός στην απογραφή του 1455 από φορολογικής πλευράς δείχνει να είναι ένα τιμάριο ίδιας μορφής με τους υπόλοιπους μικρούς οικισμούς της περιοχής. Δύο στοιχεία τον διαφοροποιούν: Ο φόρος «εγκλημάτων», niyabet ve arusi, που ήταν στον ίδιο «κωδικό» - θα λέγαμε σήμερα - με τους γάμους. Μάλιστα υπάρχει και στην απογραφή του 1506. Το ποσό είναι 10 άσπρα και αποτελούσε μια είδους τιμωρία για κάποιο παράπτωμα. Επίσης είναι ο μόνος οικισμός που φορολογείται για μποστάνια το 1455.

 β) Τα 3 κοιλά Τρικάλων σιτάρι και 1 κριθάρι, που ήταν ο φόρος των δημητριακών το 1455, οδηγούν σε μια μικρή ποσότητα - 182 σημερινά κιλά - που αναλογούσε σε κάθε μια από τις 9 οικογένειες. Η στέρηση αυτή καλύπτεται από τον αριθμό των αιγοπροβάτων. Στον οικισμό υπήρχαν 504 που αν κατανεμηθούν σε κάθε οικογένεια αναλογούν 56 αιγοπρόβατα. Στην απογραφή του 1506 μαζί με τη μείωση του πληθυσμού - από 9 οικογένειες γίνονται 2 πλήρεις και 2 χηρών - μειώνονται απελπιστικά και τα αιγοπρόβατα. Από 504 γίνονται 36. Η παραγωγή όμως σιταριού είναι υπερδιπλάσια του 1455, που σε συνδυασμού με τη μείωση των οικογενειών, το σιτάρι που αναλογεί σε κάθε οικογένεια φτάνει τα 657 κιλά.

 4. ΝΕΧΩΡΙ

ΦΟΡΟΣ	1455	1506	1530	1570
	π15-χ1-α1	π9-χ3-α0	π12-χ6	π14-χ4-α4
Σπέντζα	381	243		474
Σιτάρι	56	380		500
Κριθάρι	56
Πρόβατα	83	100		280
Αγριόχορτα		45		70
Αμπελώνες	18
Κρασί		360		440
Μούστος		25		10
Κυψέλες		30		30
Μετάξι				12
Καρύδια				50
Λινάρι		50		30
Καρυδιές				6
Μποστάνια				24
Γάμοι		30		16
Έκτακτοι				54
ΣΥΝΟΛΟ	594	1267	1891	1996

 α) Κάποια λάθη υπάρχουν στη καταγραφή των κατάστιχων ή στην αντιγραφή τους. Το 1455 αναφέρεται ως σύνολο φόρων 573 άσπρα, ενώ είναι 594. Η σπέντζα είναι υπολογισμένη σωστά. Το 1506 το κατάστιχο γράφει 1263 άσπρα, ενώ η άθροιση βγάζει 1267 και το 1570 στρογγυλοποιείται το σύνολο των φόρων σε 2000 άσπρα αντί του σωστού 1996.

 β) Στους φόρους του 1570 καταγράφεται φόρος γάμων 16 άσπρων. Πρόκειται προφανώς για γάμο χήρας.

 γ) Στο Νεχώρι το 1455 το σιτάρι που αντιστοιχούσε κατά μέσο όρο σε κάθε οικογένεια ήταν 144 σημερινά κιλά και άλλα τόσα ήταν το κριθάρι. Στην απογραφή όμως του 1506 έχουμε τριπλασιασμό της παραγωγής. Υπάρχει μόνο σιτάρι και ο μέσος όρος κάθε οικογένειας είναι εντυπωσιακός, 1040 κιλά. Στην κτηνοτροφία δεν μοιάζουν με τους Γριμπιανίτες. Με 15, 25 και 46 αιγοπρόβατα να αντιστοιχούν σε κάθε οικογένεια στις τρεις απογραφές, γίνεται φανερό ότι διαθέτουν τόση κτηνοτροφία, ώστε να μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους σε γαλακτοκομικά και κρέας.

5. ΑΡΑΧΩΒΙΤΣΑ

ΦΟΡΟΣ	1455	1506	1530	1570
	π13-χ0-α3	π12-χ1-α0	π9-χ4
Σπέντζα	325	306
Σιτάρι	80	400
Κριθάρι	50
Πρόβατα	84	49
Αγριόχορτα		60
Χοίροι		10
Αμπελώνες	25
Κρασί		68
Καρύδια		17
Λινάρι		40
Γάμοι		20
ΣΥΝΟΛΟ	564	970	950
Raiyet= φόρος μουσουλμάνου		22

 α) Η Αραχωβίτσα ήταν ένας οικονομικά ακμαίος οικισμός και η φτώχεια σίγουρα δεν ήταν η αιτία της διάλυσής του. Η εγκατάσταση μάλιστα της μουσουλμανικής οικογένειας μαρτυρεί την ύπαρξη εύφορης γης.

 β) Υπολογίζοντας το σιτάρι και το κριθάρι που αναλογούσε κατά μέσο όρο σε κάθε οικογένεια βρίσκουμε ότι το 1455 ήταν 505 κιλά, ενώ το 1506 διπλασίασαν την ποσότητα φτάνοντας 1010 σημερινά κιλά. Αιγοπρόβατα είχαν λίγα - 19 ανά οικογένεια το 1455 και 11 το 1506 - είχαν όμως χοιρινά, ενώ φαίνεται να ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία.

 6. ΜΑΡΑΘΟΣ

ΦΟΡΟΣ	1455	1506	1530	1570
	π7-χ0-α1	π12-χ4-α1	π10-χ4-α6	π12-χ2-α5
Σπέντζα	175	349		462
Σιτάρι	24	300		264
Κριθάρι	15
Πρόβατα	83	190		558
Αγριόχορτα		60		65
Κρασί		200		175
Μούστος		50		35
Κυψέλες		60		120
Καρύδια				15
Λινάρι		60		60
Μποστάνια		14
Μύλοι				15
Γάμοι		40		30
Έκτακτοι				50
ΣΥΝΟΛΟ	297	1323	1648	1849

 α) Ο Μάραθος ως τιμάριο με πρόσοδο 297 άσπρα το 1455 είναι ασήμαντος, ενώ και ο πληθυσμός (7 οικογένειες) είναι μικρός. Όμως όχι μόνο δεν θα διαλυθεί αλλά σταδιακά ακμάζει και σε παραγωγή και σε πληθυσμό.

 β) Στην 1^η απογραφή οι 7 οικογένειες παρήγαγαν 1150 κιλά περίπου σιτάρι και άλλο τόσο κριθάρι. Αφαιρώντας τους φόρους σε κάθε οικογένεια αναλογούσαν 280 κιλά. Το 1506 όμως έφτασαν στα 615 κιλά σιτάρι ανά οικογένεια, ποσότητα που κάλυπτε τις ανάγκες τους.

 γ) Η περιοχή φαίνεται ότι ευνοούσε και την κτηνοτροφία. Από την 1^η απογραφή ξεκινούν με έναν υπολογίσιμο αριθμό αιγοπροβάτων (35) ανά οικογένεια. Το 1506 διατηρούν τον ίδιο αριθμό, ενώ στην απογραφή του 1570 φτάνουν στα 120.

 δ) Στην παρουσίαση των τιμαριούχων είχαμε αναφέρει ότι στον Μάραθο το 1506 ο τιμαριούχος, στο όνομα Αλή, δεν εκπλήρωνε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις. Έτσι, λοιπόν, στα φορολογικά στοιχεία βλέπουμε ότι από τα 1323 άσπρα ο Αλή εισέπραξε 546 και τα υπόλοιπα δόθηκαν στον Seyyid Halil, που πήγε στη θέση του Αλή.

 ε) Στην απογραφή του 1570 υπάρχουν λάθη. Η άθροιση των φόρων βγάζει 1849, ο απογραφέας αναφέρει 1959. Οι παντρεμένοι άντρες είναι 11, ο απογραφέας αναφέρει 12. Τα 462 άσπρα που είναι ο φόρος της σπέντζας είναι λάθος όποιον αριθμό παντρεμένων κι αν δεχτούμε.

 7. ΠΛΙΣΙΒΟ

ΦΟΡΟΣ	1455	1506	1530	1570
	π21-χ2-α3	π40-χ7-α0	π40-χ7-α0	π20-χ4-α6
Σπέντζα	537	1042		674
Σιτάρι-	144	800		600
Κριθάρι	90
Πρόβατα	96	440		100
Αγριόχορτα		200		100
Χοίροι				10
Αμπελώνες	33
Κρασί		760		175
Μούστος		175
Ποτά				25
Κυψέλες		90		20
Καρύδια		80		20
Λινάρι		80		30
Μποστάνια				40
Γάμοι		190		60
Έκτακτοι				50
ΣΥΝΟΛΟ	900	3857	4547	1904

 α) Το Πλίσιβο, όπως είδαμε, είχε μεγάλες πληθυσμιακές μεταβολές. Αυτό έχει αντίκτυπο και στα φορολογικά έσοδα. Η καλύτερη χρονιά για τον σπαχή που εκμεταλλευόταν το τιμάριο ήταν το 1530 με 4547 άσπρα, ενώ το 1570 με τη μείωση κατά 50% των κατοίκων τα έσοδα έπεσαν στα 1904.

 β) Η βασική ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία. Πιο συγκεκριμένα το 1455 η παραγωγή σιταριού και κριθαριού ήταν τόση ώστε ο μέσος όρος για κάθε οικογένεια ήταν 515 σημερινά κιλά - μισό σιτάρι και μισό κριθάρι. Το 1506 και ενώ υπερδιπλασίασαν την παραγωγή, επειδή διπλασιάστηκαν και οι οικογένειες ο μέσος όρος ανά οικογένεια είναι λίγο καλύτερος, φτάνοντας στα 560 κιλά ανά οικογένεια. Παράλληλα έχουν αμπελώνες και παράγουν κρασί. Αυτό φαίνεται στην απογραφή του 1506, που ο φόρος για κρασί και μούστο ξεπερνά το φόρο του σιταριού.

 γ) Η ασχολία με την κτηνοτροφία είναι περιορισμένη. Στην 1^η απογραφή κάθε οικογένεια κατά μέσο όρο είχε 12 αιγοπρόβατα, το 1506 με διπλάσιο πληθυσμό 28 και το 1570 ο μέσος όρος κατεβαίνει πάλι στα 12 αιγοπρόβατα.

 8. ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ

ΦΟΡΟΣ	1455	1506	1521	1570
	π86-χ6-α13	π83-χ23-α6	π90-χ23-α8	π69-χ15-α18
Σπέντζα	2186	2365		2265
Σιτάρι	448	2740		1380
Κριθάρι	285	1764		435
Πρόβατα	480	500		1000
Αγριόχορτα		415		345
Αμπελώνες	126
Κρασί		200		1100
Μούστος		50		110
Ποτά		100		130
Κυψέλες		100		100
Μετάξι		100		40
Καρύδια	60	47		100
Λινάρι	100	200
Καρποί	20
Μποστάνια				134
Μύλοι	10			30
Γάμοι		100		150
Έκτακτοι				300
ΣΥΝΟΛΟ	3715	8681	7793	7619
Σίκαλη, κεχρί, σιτάρι, λινάρι, σε Πλίσιβο και Αργύρι				241

 α) Τα Σελιπιανά στηρίζουν την οικονομία τους στη γεωργία με την καλλιέργεια σιταριού και κριθαριού να έχουν τον πρώτο λόγο. Στην απογραφή του 1455 σε κάθε οικογένεια φαίνεται να προκύπτει εισόδημα 202 κιλών σιταριού και 204 κιλών κριθαριού. Το 1506 όμως το σιτάρι που αντιστοιχεί σε κάθε οικογένεια είναι 850 κιλά και το κριθάρι 912 κιλά. Σύνολο 1762 σημερινά κιλά.

 β) Η κτηνοτροφία, αντίθετα είναι μικρή. Το σύνολο των αιγοπροβάτων στην πρώτη απογραφή ήταν 1440, στην δεύτερη 1500 και στην τελευταία έφτασαν τα 3000. Υπολογιζόμενα κατά μέσο όρο ανά οικογένεια έχουμε: 15 αιγοπρόβατα το 1455, 14 το 1506 και 40 το 1570.

 γ) Η ενασχόλησή τους κυρίως με τη γεωργία φαίνεται και από άλλες καλλιέργειες, όπως αμπελώνες, λινάρι, σίκαλη, κεχρί.

 δ) Στην απογραφή του 1570 δηλώνεται ότι καλλιέργησαν χωράφια στα σύνορα με Αργύρι από τη μια πλευρά και Πλίσιβο από την άλλη και για αυτές τις καλλιέργειες πλήρωσαν επιπλέον φόρο 241 άσπρα.

 

 9. ΑΡΓΥΡΙ

ΦΟΡΟΣ	1455	1506	1530	1570
	π35-χ2-α4	π40-χ11-α4	π40-χ5-α5	π22-χ3-α5
Σπέντζα	887	1166		693
Σιτάρι	216	520		120
Κριθάρι	135	216		70
Πρόβατα	132	200		60
Χοίροι		29
Αγριόχορτα		200		110
Αμπελώνες	81
Κρασί		400		210
Μούστος		150		50
Ποτά
Κυψέλες		130
Μετάξι				20
Καρύδια		48		12
Λινάρι		100		30
Καρποί
Μποστάνια				42
Μύλοι	10	45		20
Γάμοι		100		20
Έκτακτοι				25
ΣΥΝΟΛΟ	1461	3304	4712	1482

 α) Στην απογραφή του 1455 έδωσαν στον τιμαριούχο ως φόρο 27 κοιλά Τρικάλων σιτάρι και άλλα τόσα κριθάρι, που σε χρήματα αποτιμήθηκαν σε 216 άσπρα και 135 αντίστοιχα. Κάνοντας τους υπολογισμούς που χρησιμοποιήσαμε στους άλλους οικισμούς αναλογούσε σε κάθε οικογένεια 240 κιλά (σημερινά) σιτάρι και άλλα τόσα κριθάρι. Σύνολο 480 κιλά. Το 1506 το σιτάρι ανά οικογένεια ήταν 335 κιλά και το κριθάρι 230 και συνολικά 565 κιλά, ποσότητα οριακά επαρκής.

 β) Από την άλλη το σύνολο των αιγοπροβάτων το 1455 ήταν μικρό, 396, που αν το κατανείμουμε ανά οικογένεια, αναλογούν 10 αιγοπρόβατα σε κάθε μία. Το 1506 αυξήθηκαν σε 600, αυξήθηκαν όμως και οι οικογένειες - από 37 έγιναν 51 - έτσι η αναλογία ανά οικογένεια παρέμεινα η ίδια, 11-12 πρόβατα. Το 1570 με τη μεγάλη μείωση του πληθυσμού - 25 μόνο οικογένειες - μειώνεται και τα αιγοπρόβατα. Σε όλο το χωριό υπάρχουν 180.

 γ) Όλες οι απογραφές δείχνουν ότι στο Αργύρι οι άνθρωποι ασχολούνται με τη γεωργία. Οι ανάγκες τους σε γαλακτοκομικά και κρέας καλύπτονται από τα λίγα αιγοπρόβατα και τα χοιρινά. Λειτουργούσε αλευρόμυλος και για κάποια περίοδο δύο, είχαν μποστάνια, μέλισσες, καρποφόρα δέντρα και όπως είδαμε σε όλα τα προηγούμενα χωριά είχαν αμπέλια και παρήγαγαν κρασί.

  

Γ. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ

 1. ΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΩΣ ΤΙΜΑΡΙΑ

	1455	1506	1521/1530	1570
ΑΡΓΥΡΙ	1461	3304	4712	1482
ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ	3715	8681	7793	7780
ΠΛΙΣΙΒΟ	900	3857	4547	1904
ΓΡΥΜΠΙΑΝΑ	461	1517	1889	3528
ΜΑ(Ρ)ΚΟΝΑ	440	300
ΝΕΧΩΡΙ	594	1267	1891	1996
ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ	2563	6477	8475	7851
ΑΡΑΧΩΒΙΤΣΑ	564	970	950
ΜΑΡΑΘΟΣ	297	1323	1648	1849
	10995	27696	31905	26390

 Από την πλευρά των τούρκων, τα καλύτερα τιμάρια ήταν τα δύο μεγάλα χωριά - Σελπιανά και Βραγκιανά. Αυτός, εξάλλου, θα πρέπει να ήταν και ο λόγος που στην απογραφή του 1521 τα Σελπιανά αποσπώνται από ζιαμέτι και αποτελούν ξεχωριστό τιμάριο, που ανήκε στον Cündi Karaca, με μεταβίβαση από κάποιον Kasım. Το ίδιο βλέπουμε και στην απογραφή του 1530 με τα Βραγκιανά να περνούν ως τιμάριο στον Cundi Akpay. Τρίτο σε φόρους το 1455 και 1530 είναι το Αργύρι, ενώ το 1506 και το 1570 τρίτο είναι το Πλίσιβο. Αργύρι και Πλίσιβο έχουν μεγάλες αυξομειώσεις. Ο Μάραθος με το Νεχώρι και τα Γριμπιανά από απογραφή σε απογραφή έχουν μόνο αύξηση φόρων, με τα Γριμπιανά να πληρώνουν εννέα φορές περισσότερους φόρους το 1570 σε σχέση με το 1455. Συνολικά οι φόροι το 1530 είναι οι περισσότεροι, 31.905 άσπρα, ενώ το 1570 που έχει μειωθεί πολύ ο πληθυσμός πραγματική μείωση έγινε μόνο στο Αργύρι και το Πλίσιβο.

 

 2. ΟΙ ΦΟΡΟΙ ΑΝΑ ΕΣΤΙΑ (α)

	1455			1506
	ΣΥΝΟΛΟ ΦΟΡΩΝ	ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΤΙΩΝ	ΦΟΡΟΣ ΕΣΤΙΑΣ	ΣΥΝΟΛΟ ΦΟΡΩΝ	ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΤΙΩΝ	ΦΟΡΟΣ ΕΣΤΙΑΣ
ΑΡΓΥΡΙ	1461	37	39	3304	51	65
ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ	3715	92	40	8681	106	82
ΠΛΙΣΙΒΟ	900	23	39	3857	47	82
ΓΡΙΜΠΙΑΝΑ	461	16	28	1517	17	89
ΜΑ(Ρ)ΚΟΝΑ	440	9	49	300	4	75
ΝΕΧΩΡΙ	594	16	37	1267	12	105
ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ	2563	69	37	6477	110	59
ΑΡΑΧΩΒΙΤΣΑ	564	13	43	970	13	74
ΜΑΡΑΘΟΣ	297	7	42	1323	16	82

ΟΙ ΦΟΡΟΙ ΑΝΑ ΕΣΤΙΑ (β)

	1530			1570
	ΣΥΝΟΛΟ ΦΟΡΩΝ	ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΤΙΩΝ	ΦΟΡΟΣ ΕΣΤΙΑΣ	ΣΥΝΟΛΟ ΦΟΡΩΝ	ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΤΙΩΝ	ΦΟΡΟΣ ΕΣΤΙΑΣ
ΑΡΓΥΡΙ	4712	45	105	1482	25	60
ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ	7793	113	69	7780	84	93
ΠΛΙΣΙΒΟ	4547	47	97	1904	24	79
ΓΡΙΜΠΙΑΝΑ	1889	19	99	3528	23	153
ΜΑ(Ρ)ΚΟΝΑ
ΝΕΧΩΡΙ	1891	18	105	1996	18	110
ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ	8475	103	82	7851	77	102
ΑΡΑΧΩΒΙΤΣΑ	950	13	73
ΜΑΡΑΘΟΣ	1648	14	118	1849	14	132

 Από τους δύο πίνακες βλέπουμε ότι το 1455 δεν υπήρχαν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των οικισμών ως προς τη φορολογία τους ανά οικογένεια. Στη Μα(ρ)κόνα πλήρωσαν τα περισσότερα (49 άσπρα), ενώ τα λιγότερα πλήρωσαν οι Γριμπιανίτες (28 άσπρα). Το 1506, και ενώ οι φόροι διπλασιάζονται, στο Νεχώρι κάθε οικογένεια πλήρωσε 105 άσπρα - τα περισσότερα από όλους τους οικισμούς - ενώ στα Βραγκιανά πλήρωσαν σχεδόν τα μισά, 59 άσπρα. Το 1530 πρώτος σε φόρους ανά εστία ήταν ο Μάραθος με 118 άσπρα με το Νεχώρι και το Αργύρι να ακολουθούν με 105 άσπρα και τελευταία τα Σελιπιανά με 69 άσπρα. Στην τελευταία απογραφή τα Γριμπιανά με 153 άσπρα ανά οικογένεια, πλήρωσαν τον μεγαλύτερο φόρο που βρίσκουμε σε όλους τους οικισμούς και στις τέσσερις διαθέσιμες απογραφές. Το λιγότερο πλήρωσαν στο Αργύρι, 60 άσπρα. Στις αυξομειώσεις των φόρων σημαντικό ρόλο παίζει ο αριθμός των οικογενειών. Για παράδειγμα στα Σελιπιανά με ίδιο συνολικό φόρο στις δύο τελευταίες απογραφές, το 1530 που οι οικογένειες ήταν 113 ο φόρος ανά εστία ήταν 69 άσπρα, το 1570 που οι οικογένειες μειώθηκαν σε 84 ο φόρος ανά οικογένεια αυξήθηκε σε 93 άσπρα. Το ίδιο και στα Βραγκιανά. Το 1530 ο συνολικό φόρος ήταν 8475, οι οικογένειες 103 και ο φόρος 82 άσπρα, ενώ το 1570 ο συνολικός φόρος μειώθηκε σε 7851 άσπρα, μειώθηκαν και οι οικογένειες σε 77, ο φόρος όμως αυξήθηκε κατά 20 άσπρα και έφτασε τα 102.

 3. ΦΟΡΟΙ ΑΝΑ ΠΡΟΪΟΝ (α)

	ΣΙΤΑΡΙ - ΚΡΙΘΑΡΙ			ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΑ
	1455	1506	1570	1455	1506	1570
ΑΡΓΥΡΙ	351	736	190	132	200	60
ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ	733	4504	1815	480	500	1000
ΠΛΙΣΙΒΟ	234	800	600	96	440	100
ΓΡΥΜΠΙΑΝΑ	104	440	500	83	110	1000
ΜΑ(Ρ)ΚΟΝΑ	37	120		168	12
ΝΕΧΩΡΙ	112	380	500	83	100	280
ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ	559	1500	1300	324	1030	1558
ΑΡΑΧΩΒΙΤΣΑ	130	400		84	49
ΜΑΡΑΘΟΣ	39	300	264	83	190	558
	2299	8444	4979	1533	2431	4496

Η αυτάρκεια, όπως είναι φυσικό, αποτελούσε το βασικό γνώρισμα της ζωής των ανθρώπων. Παράγουν ό,τι προσφέρεται στον τόπο που ζει ο καθένας και καταναλώνουν βασικά αυτά που παράγουν. Ενώ αυτό ήταν το κυρίαρχο γνώρισμά τους, παρατηρούμε την ύπαρξη και κάποιας - μικρής έστω - ειδίκευσης. Τα Σελιπιανά κατά πρώτο λόγο και το Πλίσιβο στη συνέχεια ζουν περισσότερο από το σιτάρι και το κριθάρι παρά από τα αιγοπρόβατα. Στην απογραφή του 1455 οι δύο οικισμοί πλήρωσαν για την καλλιέργεια δημητριακών τους μισούς σχεδόν φόρους από ό,τι πλήρωσαν όλοι μαζί οι οικισμοί, ενώ το 1506 τα Σελιπιανά μόνο πλήρωσαν 4504 άσπρα σε σύνολο 8444. Στην κτηνοτροφία στις δύο τελευταίες απογραφές αριθμητικά πρώτοι σε φόρους είναι τα Βραγκιανά, αλλά αναλογικά με τους κατοίκους πρωταθλητές είναι τα Γριμπιανά και ο Μάραθος.

 ΦΟΡΟΙ ΑΝΑ ΠΡΟΪΟΝ (β)

	ΚΡΑΣΙ, ΜΟΥΣΤΟΣ, ΠΟΤΑ			ΛΟΙΠΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ
	1455	1506	1570	1455	1506	1570
ΑΡΓΥΡΙ	81	550	260	10	552	234
ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ	126	250	1340	190	862	749
ΠΛΙΣΙΒΟ	33	935	190	0	450	110
ΓΡΙΜΠΙΑΝΑ	18	390	730	0	198	450
ΜΑ(Ρ)ΚΟΝΑ		62		15	34
ΝΕΧΩΡΙ	18	385	450	0	125	152
ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ	68	400	1690	20	725	831
ΑΡΑΧΩΒΙΤΣΑ	25	68		0	127
ΜΑΡΑΘΟΣ		250	210	0	194	210
	369	2740	4610	235	2715	2502

 Σε όλους τους οικισμούς υπήρχαν 4 φόροι γύρω από την καλλιέργεια σταφυλιών. Φόρος αμπελώνων, φόρος κρασιού, μούστου και εισαγόμενων ποτών. Τα Βραγκιανά μάλιστα το 1570 πλήρωσε 1690 άσπρα για κρασί και μούστο, ενώ για το σιτάρι 1300 και τα αιγοπρόβατα 1558 άσπρα. Το ίδιο συνέβη και με το Πλίσιβο το 1506 πληρώνοντας περισσότερους για την παραγωγή κρασιού από ό,τι για σιτάρι. Και οι άλλοι οικισμοί φαίνεται να έδιναν μεγάλη προσοχή στα αμπέλια, με εξαίρεση τα Σελιπιανά, που αυτή η προσπάθεια φάνηκε μόνο στην τελευταία απογραφή.

 Για την παραγωγή άλλων γεωργικών προϊόντων υπήρχαν ισοδύναμοι φόροι το 1506 και το 1570. Στην απογραφή του 1455 οι τιμαριούχοι ακολούθησαν κοινή γραμμή και δεν επέβαλαν φόρους. Τα παραγόμενα αγαθά είναι: οι λαχανόκηποι, οι καρυδιές, το λινάρι, οι κυψέλες, τα αγριόχορτα, οι νερόμυλοι, το μετάξι, καρποφόρα δέντρα. Σε αυτούς τους φόρους δεν υπάρχει «ειδίκευση» κάποιου οικισμού. Για τον λόγο αυτό ο φόρος που αναλογεί σε κάθε οικογένεια ανεξάρτητα από τον οικισμό είναι ίδιος, 10 περίπου άσπρα.

 Με την καλλιέργεια μεταξιού από φορολογικής πλευράς φαίνεται ότι ασχολήθηκαν τα Σελιπιανά, λιγότερο τα Βραγκιανά και στην τελευταία απογραφή το Νεχώρι με το Αργύρι. Από τη φορολογία των νερόμυλων διαπιστώνουμε ότι Πλίσιβο, Μα(ρ)κόνα, Νεχώρι, Αραχωρίτσα δεν είχαν καθόλου αλευρόμυλο, ενώ στο Αργύρι λειτουργούσε για περισσότερο χρονικό διάστημα.

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4^Ο

ΟΙ ΕΠΟΜΕΝΟΙ ΑΙΩΝΕΣ

 Τα διαθέσιμα απογραφικά στοιχεία καλύπτουν την περίοδο από το 1455 μέχρι το 1570 και σίγουρα αποτελούν την παλαιότερη γραπτή πηγή για την ιστορία της περιοχής. Το κενό που υπάρχει μεταξύ 1570 και 1850 περίπου, όταν αρχίζουν οι ελληνικές γραπτές πηγές, είναι βέβαιο ότι θα καλυφθούν τα προσεχή χρόνια με την απελευθέρωση και άλλων εγγράφων της οθωμανικής εποχής. Υπάρχουν, βέβαια, σποραδικές πληροφορίες που αφορούν στη δράση κλεφτών και αρματολών, που δε φωτίζουν όμως τη ζωή των χωριών σε πρόσωπα, οικονομική και κοινωνική κατάσταση. Μάλιστα η γνώση τέτοιων στοιχείων μπορεί να ερμηνεύσει και την ανάπτυξη της «κλεφτουριάς» ως πρότυπο ζωής.

 Παρουσιάζοντας, στην εργασία για τα Σελιπιανά, το ιστορικό πλαίσιο του 17^ου και 18^ου αιώνα με συνοπτικό τρόπο και αξιοποιώντας πληροφορίες για τη ζωή στα Άγραφα μεταξύ 1662 και 1678 - από έρευνα του Κωνσταντίνου Καμπουρίδη, που αποτέλεσε τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Η νεότερη Ελλάδα μέσα από οθωμανικές αρχειακές πηγές», Εκδ. Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2009 - προσπαθήσαμε να μειώσουμε το κενό της άγνοιας. Κρίνοντας, λοιπόν, ως περιττό να επαναληφθούν όσα αναφέρθηκαν εκεί για το ιστορικό περιβάλλον της εποχής, θα περιοριστούμε στα στοιχεία που αφορούν όλους τους οικισμούς της δημοτικής ενότητας που εξετάζουμε.

 Εκατό περίπου χρόνια μετά την τελευταία απογραφή του 1570 και έχουν αλλάξει αρκετά από όσα γνωρίζαμε. Το σημαντικότερο είναι ο κλονισμός του τιμαριωτικού συστήματος λόγω της συμμετοχής των σπαχήδων στους πολέμους του Σουλτάνου ή της λιποταξίας αρκετών από αυτούς. Η χρηματοδότηση όμως των πολέμων γίνεται μέσω της αύξησης των φόρων, κυρίως με τη θέσπιση νέων και τον πολλαπλασιασμό των έκτακτων. Για την επιβολή των φόρων αυτών ακολουθείτο η εξής διαδικασία. Επειδή το φιρμάνι του Σουλτάνου είχε ως αποδέκτες τους καδήδες, τους ιεροδικαστές δηλαδή, αυτοί φρόντιζαν να έχουν ενημερωμένους τους φορολογικούς καταλόγους με τους οικισμούς που ανήκαν στο βιλαέτι τους κάνοντας απογραφή ανά τακτά διαστήματα, συνήθως κάθε τρία χρόνια. Διαγράφονταν από τους καταλόγους όσοι είχαν πεθάνει, εγγράφονταν όσοι είχαν ενηλικιωθεί, καταγράφονταν όσοι δικαιούνταν απαλλαγής. Με την έκδοση του φιρμανιού καθοριζόταν το είδος του φόρου, το ποσό, ο εισπράκτορας, τα έξοδά του και πολλές άλλες λεπτομέρειες. Για κάθε είδος φόρου υπήρχαν και διαφορετικοί κατάλογοι με διαφορετικές προβλέψεις ως προς τους δικαιούχους απαλλαγής. Υπήρχε μάλιστα η δυνατότητα κάποιοι οικισμοί να έρθουν σε συμφωνία απ’ ευθείας με την Υψηλή Πύλη για «κατ’ αποκοπή» πληρωμή φόρου, ενώ άλλοι να τύχουν μειώσεων αντί προσφερόμενων υπηρεσιών. Προφανώς αυτοί οι οικισμοί δεν περιλαμβάνονται στους φορολογικούς καταλόγους. Επίσης σημαντικός ήταν ο ρόλος των προεστών των χωριών, μιας και οι αρχές απέβλεπαν στην εξασφάλιση συμφωνίας των φορολογουμένων για τη μείωση των αντιδράσεων. Ο ρόλος τους γίνονταν ακόμα σημαντικότερος για την αντιμετώπιση ενός μεγάλου προβλήματος. Την περίοδο αυτή πολλές εστίες ή εγκαταλείπονται και οι άνθρωποι περιφέρονται από τόπο σε τόπο ή χαρακτηρίζονται άπορες και ανίκανες να πληρώσουν τους φόρους. Όμως ανεξάρτητα από αυτό, οι φόροι για το κράτος παραμένουν οι ίδιοι, αφού καλούνται να τους πληρώσουν οι εναπομείναντες, με τους προεστούς να πρέπει να φροντίσουν τη δίκαιη κατανομή τους.

 Από τα κατάστιχα αυτά μεταξύ 1662 και 1678 στην περιοχή που μας ενδιαφέρει καταγράφονται έξι οικισμοί: Μάραθος, Βραγκιανά, Γριμπιανά, Πλίσιβο, Σελιπιανά και Αργύρι. Εκτός από την Μα(ρ)κόνα και τη Αραχωβίτσα λείπει και το Νεχώρι. Αν πρόκειται για προσωρινή εγκατάλειψη ή παράλειψη για άλλους λόγους είναι άγνωστο. Υπάρχει πάντως ένα ενδεχόμενο το Νεχώρι να ήταν απαλλαγμένο από τον κεφαλικό φόρο αυτή την περίοδο, επειδή προσέφερε άλλες υπηρεσίες. Υπάρχει μια εγγραφή με κάποια χωριά που παράγουν λινά υφάσματα - 42.300 κομμάτια κάθε χρόνο - για τις στολές των γενιτσάρων της Πύλης. Ανάμεσα στα χωριά υπάρχει και το Νεχώρι. Υπήρχε όμως και άλλο Νεχώρι στην περιοχή των Αγράφων το οποίο προσδιορίζονταν συνήθως ως Kebir, δηλ. μεγάλο. Τέτοιος προσδιορισμός δεν υπάρχει, αλλά δεν είναι βέβαιο σε ποιον οικισμό αναφέρεται. Στον ίδιο πάντως κώδικα περιλαμβάνονται και άλλοι οικισμοί της σημερινής Αργιθέας, όπως Στεφανιάδα, Κουμπουριανά, Μεζήλο.

 Όπως θα δούμε από τα στοιχεία, αυτήν την περίοδο, τα Άγραφα γενικότερα και οι οικισμοί που μας αφορούν ειδικότερα, εισέρχονται σε φάση μεγάλης μείωσης του πληθυσμού. Στον πίνακα που ακολουθεί μπορούμε να διαπιστώσουμε με αριθμούς τη μείωση αυτή. Τα στοιχεία προέρχονται από τους καταλόγους που συντάχτηκαν για να εισπραχτεί ο κεφαλικός φόρος τα έτη: 1662, 1665, 1666 και 1676. Ανά έτος και για κάθε οικισμό αναφέρεται ο αριθμός των οικογενειών και μέσα σε παρένθεση ο αριθμός των οικογενειών που ή είχαν εγκαταλείψει τις εστίες τους ή ήταν απαλλαγμένες, γιατί το ετήσιο εισόδημά τους ήταν μικρότερο των 300 άσπρων.

 

 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΑΝΑ ΟΙΚΙΣΜΟ

ΟΙΚΙΣΜΟΙ				1662				1665				1666				1676
ΜΑΡΑΘΟΣ				22				22				20				36 (23)
ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ				66 (36)				66 (26)				20				60 (45)
ΓΡΙΜΠΙΑΝΑ				31 (29)				31 (31)								12 (12)
ΠΛΙΣΙΒΟ				39 (36)				39 (39)								13 (13)
ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ				66 (46)				66 (36)				15				35 (35)
ΑΡΓΥΡΙ				43 (15)				43 (13)				20				18 (10)

 Το 1662 ο αριθμός των οικογενειών βρίσκεται στα ίδια επίπεδα με έναν αιώνα πριν, δηλαδή το 1570. Δεκαπέντε όμως χρόνια αργότερα ένας οικισμός, ο Μάραθος, που αποτελεί εξαίρεση, παρουσιάζει αύξηση, ενώ οι υπόλοιποι έχουν μείωση. Στα Βραγκιανά είναι μικρή, ενώ στους υπόλοιπους τεράστια. Το 1666 η καταγραφή έγινε διαφορετικά. Καταγράφηκαν μόνο οι οικογένειες που θα πλήρωναν τον φόρο. Από τα Γριμπιανά και το Πλίσιβο δεν πλήρωσε καμιά οικογένεια, ενώ το 1676 προστέθηκε σ’ αυτές και το Καταφύλλι. Στην κατηγορία αυτή των τριών οικισμών που δεν πλήρωσε καμία εστία φόρο καταγράφηκαν 27 χωριά από τα 72 που ανήκαν στο βιλαέτι των Αγράφων. Η μείωση των οικογενειών μεταξύ 1662 και 1676 ξεπερνά το 50%. Αυτό που συμβαίνει στα Άγραφα δεν συμβαίνει στα υπόλοιπα βιλαέτια του κάμπου. Αντίθετα εκεί υπάρχει αύξηση του πληθυσμού, όχι τόσο των χριστιανών. Οι λόγοι που να εξηγούν αυτό που συμβαίνει στ’ Άγραφα δεν είναι γνωστοί. Υποθέσεις υπάρχουν πολλές. Η φορολογία, για παράδειγμα, ήταν υψηλή και δεν μπορούσαν να πληρώσουν, με αποτέλεσμα να εγκαταλείπουν τις εστίες τους και να ζουν περιφερόμενοι. Ακόμα να πρόκειται για μια πράξη αντίστασης, ενώ αναφέρεται και η πανδημία της πανούκλας ως πιθανή αιτία.

 Ότι οι φόροι ήταν πολλοί και υψηλοί προκύπτει και από τα φορολογικά στοιχεία της περιόδου αυτής. Μερικά παραδείγματα αρκούν. Ο κεφαλικός φόρος που πλήρωσε κάθε εστία των Αγράφων το 1663 ήταν 614 άσπρα, ενώ την ίδια χρονιά πλήρωσαν και έκτακτο φόρο 1.023 άσπρα κάθε εστία. Για την ίδια χρονιά υπάρχουν στοιχεία και για τον φόρο των αιγοπροβάτων, που ορίστηκε για κάθε οικισμό. Όπως και με τον κεφαλικό φόρο, αφαιρέθηκαν όσα λόγω εγκατάλειψης ή αδυναμίας των εστιών δεν μπορούσαν να πληρωθούν. Ο πρώτος από τους αριθμούς αφορά στο σύνολο των προβάτων που είχαν προβλεφθεί για να φορολογηθούν, όπου υπάρχει σε παρένθεση αριθμός δηλώνει ότι αφαιρέθηκαν λόγω αδυναμίας. Μάραθος: 41, Βραγκιανά 52 (35), Γριμπιανά 45 (45), Πλίσιβο 28 (28), Σελιπιανά 65 (55), Αργύρι 23 (10). Σύμφωνα με το φιρμάνι για κάθε πρόβατο ο φόρος ήταν 48 άσπρα, όταν όμως αφαιρέθηκαν στο σύνολο του βιλαετιού των Αγράφων όσα δικαιούνταν απαλλαγής, ο φόρος μοιράστηκε στα εναπομείναντα και έφτασε στα 84 άσπρα ανά πρόβατο. Έτσι ο Μάραθος πλήρωσε 3.444 άσπρα, τα Βραγκιανά 1428, τα Γριμπιανά με το Πλίσιβο απαλλάχτηκαν, τα Σελιπιανά 840 και το Αργύρι 1.092 άσπρα. Φτάνοντας στο 1678 και με την εγκατάλειψη των εστιών να ξεπερνά στο σύνολο των Αγράφων το 50% αυξάνεται και το ποσό των φόρων που αντιστοιχεί σε κάθε οικογένεια που παραμένει. Έτσι ο κεφαλικός φόρος ανά εστία το 1678 έφτασε στα 1173 άσπρα, ενώ στην επαρχία του Βόλου ήταν 429 άσπρα και στο Φανάρι 425 άσπρα. Ένας έκτακτος φόρος την ίδια χρονιά επέβαλε 1.155 άσπρα ανά εστία. Φυσικά δεν έλειπαν και οι γνωστοί μας φόροι για τους τιμαριούχους, απλά αυτή την εποχή τις περισσότερες φορές εισπράττονταν από αντιπρόσωπο, μιας και οι ίδιοι οι σπαχήδες συμμετείχαν σε πολεμικές επιχειρήσεις. Κλείνοντας τα ενδεικτικά παραδείγματα φορολογίας αναφέρουμε και μερικά με φορολογία σε είδος. Το 1667 οι κάτοικοι του Αργυρίου καλούνται να δώσουν 11 οκάδες βούτυρο για τον στρατό που πολεμούσε στην Κρήτη, ενώ το 1678 επιβλήθηκε έκτακτος φόρος σιταριού που σήμαινε 2,5 κοιλά Κων/λης σιτάρι και 9,5 κοιλά κριθάρι ανά οικογένεια σε όλα τα Άγραφα. To 1666 υπολογίστηκε ανά 16 εστίες και ένα μουλάρι.

 Δεν χρειάζονται περισσότερα στοιχεία για να αντιληφθούμε την κατάσταση της εποχής εκείνης. Ο τουρκικός στρατός βρίσκεται ανοιχτός σε πολλά μέτωπα, το οικονομικό κόστος είναι μεγάλο, και αυτοί που καλούνται να το επωμιστούν είναι κυρίως οι υπόδουλοι μη μουσουλμάνοι, που κατά βάση είναι χριστιανοί. Οι τακτικοί φόροι αυξάνονται και οι έκτακτοι είναι τόσοι πολλοί που γίνονται δυσβάσταχτοι. Στα χωριά των Αγράφων είχαν συσσωρευτεί πολλοί άνθρωποι, που η παραγωγική δυνατότητα της περιοχής οριακά μπορούσε να συντηρήσει. Όταν αυξήθηκαν οι φόροι, για πολλές οικογένειες δεν υπήρχε η δυνατότητα να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Έτσι άρχισε η εγκατάλειψη των εστιών και το φαινόμενο των «περιφερόμενων οικογενειών». Οι αρχές προσπάθησαν να το αντιμετωπίσουν με απαγορεύσεις και δικαστικές αποφάσεις, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

 Σε τέτοιες συνθήκες μπήκε ο 18^ος αιώνας, ο προεπαναστατικός. Και αυτές οι συνθήκες ήταν ικανές να βοηθήσουν να γεννηθεί και να φουντώσει η «κλεφτουριά». Από τη στιγμή μάλιστα που στόχος ήταν οι τούρκοι - αν ήταν και εισπράκτορες φόρων ακόμα καλύτερα - οι κλέφτες στα χωριά των Αγράφων έβρισκαν το καταφύγιό τους. Ήταν αποδεκτοί, ενώ με το πέρασμα των χρόνων άρχισε και η συνεργασία με τους αρματολούς, τους παλιούς διώκτες τους. Σ’ αυτό το κλίμα ο έλεγχος που ασκούσαν οι σπαχήδες στα τιμάριά τους έπαψε να υφίσταται. Δεν μπορούν να ελέγξουν πια ούτε αυτούς που φεύγουν ούτε αυτούς που έρχονται. Στην Ήπειρο από τα μισά του 18^ου αιώνα και μετά υπάρχει αναβρασμός, συγκρούσεις, εξεγέρσεις με αποκορύφωμα τους Σουλιώτες. Παντού υπάρχει αναστάτωση, που μεταξύ των άλλων φέρνει και κινητικότητα.

 Η μείωση του πληθυσμού που διαπιστώσαμε στα τέλη του 17^ου αιώνα πιθανόν να συνεχίστηκε και τον 18^ο αιώνα. Αποδεικτικά στοιχεία, που να το αποδεικνύουν δεν υπάρχουν. Η διάλυση του Πλισίβου και ενδεχομένως των Γριμπιανών μπορεί να μαρτυρούν κάτι τέτοιο, αλλά υπάρχει και το ενδεχόμενο η διάλυσή τους να οφείλεται σε εντελώς διαφορετικούς λόγους. Γνωρίζουμε όμως ότι κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας εγκαταστάθηκαν πολλές νέες οικογένειες στην περιοχή, προερχόμενες απ’ όλες τις κατευθύνσεις, όπως Ήπειρο, Καρδίτσα, Τρίκαλα, Αιτωλοακαρνανία. Για τον προσδιορισμό του χρόνου εγκατάστασης πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τρεις παραμέτρους. α) Η άφιξη και εγκατάσταση δεν γίνεται σε μια χρονική στιγμή, είναι σίγουρα σταδιακή και διαφορετική από χωριό σε χωριό. β) Γίνεται σε εποχή που οι τούρκοι σπαχήδες έχουν χάσει τον έλεγχο των τιμαρίων τους. γ) Δεν υπάρχουν αντιδράσεις από όσους έχουν μείνει στα χωριά ή κι αν υπάρχουν είναι περιορισμένες, ώστε βρίσκεται τελικά τρόπος να ξεπεραστούν.

 Συνδυάζοντας τις παραμέτρους αυτές μπορούμε να πούμε ότι η άφιξη και εγκατάσταση νέων οικογενειών ή μεμονωμένων ανδρών αρχίζει από τα δεύτερο μισό του 18^ου αιώνα, ενώ στις αρχές του 19^ου πρέπει να είναι πιο έντονη. Ο προσδιορισμός δεν γίνεται εντελώς αυθαίρετα, γιατί: α) Είναι η εποχή που στα Άγραφα είναι εγκατεστημένοι οι κλέφτες και τα χρησιμοποιούν ως ορμητήριο της δράσης τους. β) Οι τούρκοι σπαχήδες έχουν χάσει τον έλεγχο των τιμαρίων τους, ενώ από πλευράς του τουρκικού κράτους υπεύθυνοι της τάξης και ασφάλειας είναι αποκλειστικά οι αρματολοί. γ) Την περίοδο αυτή και μέχρι το 1819 το αρματολίκι των Αγράφων το είχαν οι Μπουκουβαλαίοι, με ιδιαίτερους δεσμούς και παρουσία στην περιοχή. Ενδεικτικό παράδειγμα ενός τέτοιου συνδυασμού αποτελούν τα Γριμπιανά. Γνωρίζουμε ότι το 1803 ο Μπουκουβάλας χάρισε στη Ι.Μ. Μεταμόρφωσης του Σωτήρα την έκταση όπου σήμερα είναι τα Γριμπιανά, αφού την αγόρασε από κάποιον τούρκο μπέη στον οποίον ανήκε. Προφανώς ο τούρκος πούλησε, γιατί δεν ήλεγχε το τιμάριό του και κινδύνευε να το χάσει εντελώς. Καταληκτικό συμπέρασμα: Όσοι άνθρωποι - από τις γύρω περιοχές - για διαφόρους λόγους αναζητούσαν καταφύγιο, μπορούσαν να το βρουν στην περιοχή των χωριών του Αχελώου, γιατί και διαθέσιμος ζωτικός χώρος υπήρχε λόγω του μειωμένου πληθυσμού καθώς και εκείνοι - αρματολοί και κλέφτες - που είχαν τη δύναμη να ασκήσουν επιρροή για να ξεπεραστούν οι όποιες αντιδράσεις των ντόπιων, που έβλεπαν να μειώνεται ο δικός τους ζωτικός χώρος. Ο διασκορπισμός σε πολλούς μικροοικισμούς είναι το αποτέλεσμα της λύσης που δόθηκε εκείνη την περίοδο και ακολουθήθηκε και αργότερα.

 Από τους πολλούς οικισμούς που δημιουργήθηκαν στα χωριά αυτήν την περίοδο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε τη Γράλιστα στο Αργύρι και την Πουλιάνα στο Καταφύλλι, έναν μεγάλο και έναν πολύ μικρό οικισμό. Ότι δημιουργήθηκαν αυτή την περίοδο δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία, αφού όλους τους αιώνες που καλύπτει η έρευνά μας δεν υπήρξε οικισμός με τέτοιο όνομα στην περιοχή του Ραδοβισδίου. Γράλιστα όμως ονομαζόταν ο σημερινός Ελληνόπυργος Καρδίτσας σίγουρα από το 1455 μέχρι το 1930, ενώ κοντά στα Τρίκαλα υπήρχε η μικρή και η μεγάλη Πουλιάνα, που σήμερα λέγονται Μουριά και Πηγή αντίστοιχα. Στο ερώτημα πως μεταφέρθηκαν τα τοπωνύμια αυτά στο Αργύρι και το Καταφύλλι η πιθανότερη εξήγηση είναι η εξής. Κάποιοι από τη Γράλιστα - σημερινό Ελληνόπυργο - αφού για κάποιο σοβαρό λόγο εγκατέλειψαν το χωριό τους, έφτασαν στο Αργύρι και οι τότε κάτοικοι και υπεύθυνοι τους επέτρεψαν να εγκατασταθούν - μακριά από το χωριό - σε μια συγκεκριμένη έκταση γης, που την ονόμασαν Γράλιστα, για να τους θυμίζει το χωριό προέλευσή τους. Το ίδιο έγινε και με την Καταφυλλιώτικη Πουλιάνα, μόνο που εδώ εγκαταστάθηκε μία οικογένεια και σε εντελώς απομονωμένη περιοχή. Για την επιβεβαίωση αυτής της εκδοχής κάναμε μια απλή διασταύρωση. Τρία επώνυμα των «Γραλιστών» του Αργυρίου εξακολουθούν να υπάρχουν στον Ελληνόπυργο, ενώ το όχι συνηθισμένο επίθετο της Καταφυλλιώτικης Πουλιάνας υπάρχει και στη Μουριά και στην Πηγή των Τρικάλων.

 Οι συγκεκριμένοι όμως οικισμοί παρουσιάζουν και ένα επιπλέον, πιο σοβαρό ενδιαφέρον. Τα ονόματα Γράλιστα και Πουλιάνα παραπέμπουν σε σλαβικής προέλευσης τοπωνύμια. Αυτός εξάλλου ήταν και ο λόγος μετονομασίας των χωριών. Πιθανόν η αρχική ονομασία τους να συνδέεται με την κατάκτηση της Θεσσαλίας, Ηπείρου και Ακαρνανίας από τους Σέρβους και τον Στέφανο Δουσάν (1348). Είναι όμως βέβαιο ότι 700 περίπου χρόνια αργότερα με τόσες ιστορικές ανακατατάξεις - πέρα από τη φυσιολογική κινητικότητα - οι κάτοικοι της Γράλιστας και της Πουλιάνας δεν είχαν καμία απολύτως σχέση με τους μακρινούς κατακτητές της περιοχής. Επομένως και οι λίγοι που έφτασαν στο Αργύρι και Καταφύλλι μαζί με τον εαυτό τους μετέφεραν με τα τοπωνύμια και την αγάπη για το χωριό προέλευσής τους και τίποτε περισσότερο. Στην Αργιθέα - και όχι μόνο - οι σλαβογενείς ονομασίες είναι πολλές. Αυτό όμως δεν πρέπει να οδηγεί στην αυτόματη υιοθέτηση απόψεων περί ισχυρής σλαβικής παρουσίας στην περιοχή. Ένα τοπωνύμιο από μόνο του δεν αποδεικνύει τίποτε. Απαιτούνται και άλλα αποδεικτικά στοιχεία.

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5^Ο

ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

 1. Στην περιοχή που σήμερα γνωρίζουμε ως δημοτική ενότητα Αχελώου, κατά τους δύο πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας, υπήρχαν εννέα αυτόνομοι οικισμοί, εκ των οποίων σήμερα δύο δεν κατοικούνται - το Πλίσιβο και η Μα(ρ)κόνα. Από τους υπόλοιπους επτά οι πέντε διατηρούν το όνομά τους μέχρι και σήμερα - Αργύρι, Γριμπιανά, Νεχώρια, Βραγκιανά, Μάραθος, στον οποίο περιλαμβάνεται και η Αραχωβίτσα, - ενώ τα Σελιπιανά μετονομάστηκαν σε Καταφύλλι. Δεν υπήρχε, επίσης, το φαινόμενο του κατακερματισμού σε πολλούς και διασκορπισμένους μικροοικισμούς. Αυτό είναι γνώρισμα της τελευταίας περιόδου ως αποτέλεσμα εύρεσης χώρου εγκατάστασης των πολλών ανθρώπων που αναζητούσαν στην περιοχή καταφύγιο μακριά από τους τούρκους.

 ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ (1454-1455)

Απόσπασμα χάρτη Τρικάλων και Φαναρίου του 1455. Σχεδιάστηκε από τον τούρκο οθωμανολόγο καθηγητή Melek Delilbaşı και δημοσιεύτηκε το 2001. Ο σχεδιασμός στηρίχτηκε στα κατάστιχα των απογραφών του 1454/55. Με τη διαχωριστική γραμμή ορίζονται οι οικισμοί του Ραδοβισδίου που ανήκαν στο Φανάρι: Μάραθος, Νεχώρι, Βραγκιανά, Ραχωβίτσα, Γριμπιανά, Σελιπιανά, Αργύρι καθώς και χωριά της Ευρυτανίας όπως Ζελενίτσα, Ραφτόπουλο μέχρι και τα Λεπιανά. Το σύνολο των οικισμών είναι 15 αντί 17 που γνωρίζουμε από διάφορες μελέτες. Οι οικισμοί που λείπουν είναι το Πλίσιβο και η Μα(ρ)κόνα. Προφανώς ο καθηγητής αδυνατώντας να συσχετίσει τους συγκεκριμένους οικισμούς με επίσημα καταγεγραμμένους σημερινούς οικισμούς και τοποθεσίες, τους παρέλειψε για να μη γίνει λάθος στη τοποθέτηση στο χάρτη. Τα όρια, επίσης, όπως φαίνονται με τη διακοπτόμενη γραμμή είναι σταθερά μόνο από την πλευρά του Αχελώου. Προς τις άλλες κατευθύνσεις αλλάζουν ανάλογα με τους τιμαριούχους και τα τιμάρια που έχουν στην κατοχή τους. Για παράδειγμα το Λιάσκοβο (Πετρωτό) το 1521 ανήκει στο Ραδοβίσδι, ενώ το 1570 καταγράφηκαν 49 τιμάρια ως ανήκοντα στο ναχιγιέ Ραδοβισδίου, μέχρι και η Μεσοχώρα (Beçista ) Τρικάλων.

2. Τόσο η έρευνα αυτή όσο και οι δύο που προηγήθηκαν για το Αργύρι και το Καταφύλλι αποκρούουν διάφορες αυθαίρετες απόψεις, που κατά καιρούς έχουν γραφεί, ότι τα χωριά της νότιας Αργιθέας έμεναν ακατοίκητα μέχρι και την Επανάσταση του 1821. Το αντίθετο ακριβώς συνέβη. Κατοικούνταν αδιάκοπα με τόσο πληθυσμό κάποιες περιόδους, που δεν γνώρισε άλλη εποχή. Η διατήρηση, εξάλλου, των ονομάτων των χωριών μαζί με τη διατήρηση τοπωνυμίων, που οι έρευνες αποκάλυψαν ότι προέρχονται από ονόματα ανθρώπων που έζησαν τον 15^ο αιώνα, αποδεικνύουν την αδιάκοπη και οργανωμένη σε κοινωνία ανθρώπινη παρουσία. Μάλιστα για τους δυο πρώτους αιώνες της τουρκοκρατίας γνωρίζουμε πια: το πόσοι, ποιοι και πως ζούσαν.

 3. Ως συνέχεια του προηγουμένου επισημαίνουμε ειδικά ότι τα Βραγκιανά υπήρχαν με το ίδιο όνομα και με συνεχή ανθρώπινη παρουσία τουλάχιστον από το 1455. Επομένως παράλληλα με την άποψη περί ακατοίκητης περιοχής μέχρι την Επανάσταση του 1821 ακυρώνεται και η άλλη για την προέλευση του ονόματος. Πιο συγκεκριμένα, έχει γραφεί ότι στα χρόνια της Επανάστασης κτηνοτρόφοι από τα Βραγκιανά της Ευρυτανίας εγκαταστάθηκαν στο χωριό, που το ονόμασαν Βραγκιανά, με την προσθήκη «μικρά» για να ξεχωρίζει από τα «μεγάλα» της Ευρυτανίας. Προφανώς πρόκειται για μια λογικοφανή εξήγηση, που όμως, όπως είδαμε, δεν στηρίζεται σε πραγματικά ιστορικά στοιχεία. Θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί: «γιατί να μην ισχύει η άποψη για την προέλευση του ονόματος άσχετα με τον χρόνο μετακίνησης των κτηνοτρόφων;» Ούτε αυτό είναι βέβαιο ότι ισχύει, γιατί η διάκριση σε «μικρά» και «μεγάλα» έγινε από τους τούρκους και αυτό το έκαναν για πολλά χωριά που είχαν το ίδιο όνομα στο ίδιο βιλαέτι. Το γεγονός ότι στα χρόνια της τουρκοκρατίας «μεγάλα» από πλευράς πληθυσμού ήταν το χωριό της Ευρυτανίας, δεν σημαίνει ότι ίσχυε το ίδιο και την άγνωστη εποχή που ονομάστηκαν έτσι τα Βραγκιανά του Αχελώου. Εξάλλου στον 20^ο αιώνα τα πράγματα πληθυσμιακά ανατράπηκαν. Επομένως, θα μπορούσε να είχε συμβεί και το αντίθετο. Κοντολογίς, και τα δύο χωριά με το όνομα «Βραγκιανά» υπάρχουν σίγουρα από το 1455. Το ποιο από τα δύο ονομάστηκε πρώτο και πότε κανείς δεν το γνωρίζει, όπως είναι άγνωστο αν υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ τους. Από μόνη της η ονομασία δεν δηλώνει υποχρεωτικά συσχετισμό, ιδιαίτερα χωρίς να γνωρίζουμε την ετυμολογία και τη σημασία της λέξης «Βραγκιανά».

 4. Στα Βραγκιανά, επίσης, υπάρχει μια περιοχή, όπου υπάρχουν δείγματα προχριστιανικού οικισμού και ονομάζεται Κατούνιστα. Το όνομα - έχει γραφτεί και αυτό - ότι οφείλεται σε κάποιους κατοίκους της περιοχής, που έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στην Κατούνα Ξηρομέρου. Η εξήγηση αυτή προφανώς και δεν μπορεί να ισχύει. Θα μπορούσε να ήταν πιθανή, αν έλεγε το αντίθετο, ότι δηλαδή εγκαταστάθηκαν κάποιοι προερχόμενοι από την Κατούνα Ξηρομέρου. Όμως, όπως ήδη παρουσιάσαμε στην πληθυσμιακή απογραφή του 1506 έχουμε 9 καταγραφές οικογενειών που τοποθετήθηκαν από τον σπαχή προερχόμενοι από την Καλιγιόνα (Kaliyona), που είχε και δεύτερο όνομα Κατούνα (Katuna) και μια οικογένεια από την Κατάνιτσα (Kataniç), που αποτελεί μια σλαβόφωνη παραλλαγή της Κατούνας. Το γεγονός αυτό οδηγεί σχεδόν με βεβαιότητα στην προέλευση της ονομασίας της περιοχής. Εκεί εγκαταστάθηκαν οι οικογένειες από τον σπαχή, ενώ φαίνεται οι ίδιοι από τα δυο ονόματα του χωριού προέλευσής τους προτιμούσαν το Κατούνα με σλαβόφωνη κατάληξη. Το πως λεγόταν παλιότερα ή στην αρχαιότητα η τοποθεσία σίγουρα δεν το γνωρίζουμε, αλλά τώρα μάθαμε: γιατί ονομάζεται έτσι και από πότε.

 5. Η ύπαρξη του οικισμού Μα(ρ)κόνα αποτελεί σίγουρα μια αποκάλυψη της έρευνας ενός εντελώς άγνωστου οικισμού, που δεν διασώθηκε ούτε ως τοπωνύμιο. Το πέρασμα τόσων αιώνων από την ύπαρξή του έσβησε τα όποια ίχνη μπορούσαν να προσδιορίσουν με ακρίβεια την τοποθεσία του. Το μόνο που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι βρισκόταν πολύ κοντά στα Γριμπιανά και το πιθανότερο μεταξύ Γριμπιανών και Νεοχωρίου.

 6. Το Πλίσιβο ως τοπωνύμιο ήταν γνωστό και ότι κατοικούνταν επί τουρκοκρατίας. Στην έρευνα για τα Σελιπιανά - Καταφύλλι έγινε η ταυτοποίησή του ως αυτόνομου οικισμού, ενώ τώρα γνωρίσαμε τα επιμέρους στοιχεία, που μόνο αναμενόμενα δεν ήταν. Τώρα πια γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι στη συγκεκριμένη περιοχή υπήρχε οργανωμένος και αυτόνομος οικισμός σίγουρα μέχρι το 1680. Το πότε ακριβώς διαλύθηκε και γιατί μας είναι άγνωστο.

 7. Τα Γριμπιανά και το Νεχώρι ήταν μεν γνωστοί ως οικισμοί, όχι όμως και η δυναμικότητά τους. Σε κάποιες μάλιστα περιόδους οι κάτοικοι αυτών σε σύγκριση με τους άλλους οικισμούς ήταν οι πιο ευκατάστατοι. Η απουσία, όπως ήδη αναφέραμε, του Νεοχωρίου από τους καταλόγους των ιεροδικαστών την περίοδο 1662-1678 μπορεί να δείχνει διάλυση του οικισμού μπορεί και όχι. Αν είχαμε για αυτήν την περίοδο απογραφές τιμαριούχων θα γνωρίζαμε την πραγματικότητα. Στους ιεροδικαστικούς κώδικες δεν καταγράφονται όλοι οι οικισμοί του βιλαετιού αλλά μόνο εκείνοι που καλούνται να πληρώσουν τον συγκεκριμένο φόρο, ενώ στις απογραφές των τιμαριούχων δεν υπάρχουν εξαιρέσεις. Τα Γριμπιανά από την άλλη, την περίοδο αυτή φαίνεται να διανύουν μεγάλη κρίση. Δεν υπάρχει η παλιά ευρωστία. Το πότε θα διαλυθούν ως οικισμός δεν είναι γνωστό.

 8. Όπως ήδη αναλύθηκε ο πληθυσμός ήταν πολύς και όχι μόνο για τα δεδομένα εκείνης της εποχής. Στον πίνακα που ακολουθεί οι αριθμοί αποκαλύπτουν την πραγματικότητα. Στην 1^η στήλη είναι οι οικισμοί επί τουρκοκρατίας. Η 2^η στήλη περιλαμβάνει τα τέσσερα χωριά, στα οποία είναι ενταγμένοι όσοι από τους παλιούς οικισμούς υπάρχουν αλλά και οι νεότεροι. Οι υπόλοιπες στήλες καταγράφουν τον πληθυσμό όπως διαπιστώθηκε σε 6 απογραφές. Ο πληθυσμός του Μαράθου στην απογραφή του 1896 εμπεριέχεται στα Βραγκιανά.

ΟΙΚΙΣΜΟΙ			ΧΩΡΙΑ			1455			1506			1896			1920			1951			1961
ΑΡΓΥΡΙ			ΑΡΓΥΡΙ			187			249			250			329			336			359
ΣΕΛΙΠΙΑΝΑ, ΠΛΙΣΙΒΟ			ΚΑΤΑΦΥΛΛΙ			583			741			266			361			404			460
ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ, ΓΡΙΜΠΙΑΝΑ, ΝΕΧΏΡΙΑ, ΜΑ(ρ)ΚΟΝΑ			ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ			530			750			1034			701			1083			1254
ΜΑΡΑΘΟΣ ΡΑΧΩΒΙΤΣΑ			ΜΑΡΑΘΟΣ			104			77						308			266			260
						1404			1817			1550			1699			2089			2333

 Όπως διαπιστώνουμε, μόνο στις μεταπολεμικές απογραφές ο πληθυσμός είναι μεγαλύτερος του 1506. Η μεγαλύτερη συσσώρευση κατοίκων κατά την οθωμανική περίοδο βρίσκεται στο Καταφύλλι, αφού μαζί με το Πλίσιβο συγκεντρώνουν 741 κατοίκους. Στη νεότερη εποχή ο περισσότερος πληθυσμός που κατοίκησε σε όλο το Καταφύλλι ήταν 460 άτομα, το 1961. Τα Βραγκιανά παρουσιάζουν αντίθετη εικόνα. Λιγότερος πληθυσμός τότε, 750 άτομα, αυξημένος στη νεότερη εποχή, 1254 το 1961.

 5. Η κατοίκηση όμως της περιοχής από τόσους ανθρώπους, που είναι γεωργοκτηνοτρόφοι, έχει σοβαρές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Για να ζήσουν οι άνθρωποι αυτοί καλλιεργούσαν ό,τι μπορούσε να καλλιεργηθεί, ενώ τα αιγοπρόβατα τρέφονταν από τη φύση. Στα παραπάνω, αν προσθέσουμε και την ανάγκη για καυσόξυλα, αντιλαμβανόμαστε ότι η εικόνα των καταπράσινων χωριών μας που συναντούμε σήμερα, δεν υπήρχε ούτε τότε, αλλά ούτε και στις δεκαετίες του 40, 50, και 60, που οι κάτοικοι ήταν πολλοί και ζούσαν ως γεωργοκτηνοτρόφοι. Επειδή η εικόνα έχει μεγαλύτερη δύναμη από τα λόγια, θα παραθέσουμε τρία αποσπάσματα από τους χάρτες του Εθνικού Κτηματολογίου, στους οποίους μπορούμε να δούμε πως ήταν τα χωριά: Αργύρι, Καταφύλλι και Βραγκιανά στους κεντρικούς οικισμούς το 1945 και πως είναι σήμερα. Αν και οι χάρτες του 1945 είναι ασπρόμαυροι, διακρίνονται οι συνέπειες της εντατικής καλλιέργειας και αποψίλωσης των δασών. Ανάλογη εικόνα, υπήρχε και την περίοδο της τουρκοκρατίας.

 ΑΡΓΥΡΙ 2016

ΑΡΓΥΡΙ 1945

ΚΑΤΑΦΥΛΛΙ 2016

ΚΑΤΑΦΥΛΛΙ 1945

ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ 2016

ΒΡΑΓΚΙΑΝΑ 1945

6. Η εντατική όμως καλλιέργεια μαζί με την αποψίλωση των δασών οδηγεί και σε εδαφολογικές αλλαγές. Οι μεγάλες διαβρώσεις που επέφεραν οι πλημμύρες σε πάρα πολλά σημεία όλης της περιοχής είναι διακριτές και από μη ειδικούς. Οι κατολισθήσεις, επίσης, λόγω σύστασης του εδάφους είναι γνώρισμα όλων των Αγράφων. Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν αρκετές εδαφολογικές αλλαγές κατά τη διάρκεια όλων αυτών των αιώνων.

 7. Στα στοιχεία που μας έδωσε η έρευνα αν προσθέσουμε και τις γενικότερες γνώσεις για τον τρόπο ζωής εκείνης της εποχής στα Άγραφα, μπορούμε να σκιαγραφήσουμε καλύτερα την καθημερινότητα των ανθρώπων. Πρωταγωνιστικό ρόλο σε κάθε οικισμό παίζουν οι προεστοί. Αυτοί διοικούν το χωριό. Ο επικεφαλής θα έρθει σε συμφωνία με τον τούρκο σπαχή για τον καθορισμό των φόρων. Αυτός θα τους κατανείμει ανά εστία, θα τους συλλέξει και θα τους παραδώσει στον σπαχή. Υπάρχουν όμως και άλλοι φόροι, που με το πέρασμα των χρόνων, γίνονται περισσότεροι και δυσβάσταχτοι που πρέπει να συγκεντρωθούν και να αποδοθούν στον σούμπαση, στον σαντζάκμπεη, στην Υψηλή Πύλη. Από την άλλη η προστασία από ληστές και κλέφτες εξασφαλίζεται με τους αρματολούς, που και αυτοί πληρώνονται από τους κατοίκους των χωριών. Το πόσο, ρυθμίζεται κάθε φορά από τα συμβούλια των προεστών όλων των Αγράφων, στα οποία συμβούλια παίρνονται και άλλες αποφάσεις.

 8. Αν και οι δύο πρώτοι αιώνες της Τουρκοκρατίας ήταν σχετικά ήρεμοι, χωρίς επαναστάσεις και συγκρούσεις, πάντοτε η σχέση με τους τούρκους δεν έπαυε να προσφέρει εκπλήξεις και αναστατώσεις. Επιπλέον, οι ασθένειες και ειδικότερα η πανούκλα ήταν μια ακόμα μεγάλη απειλή και αιτία απώλειας πολλών ανθρώπων. Το ίδιο αποτέλεσμα είχαν και οι ασθένειες στα ζώα που τα αποδεκάτιζαν. Με όλα αυτά αντιλαμβανόμαστε ότι αναφερόμενοι σε «βιοτικό επίπεδο» είναι μια έννοια σχετική που ανατρέπεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Σίγουρα η ζωή τους σε σχέση με τους χριστιανούς του κάμπου είναι καλύτερη. Δεν έχουν τούρκους μόνιμους κατοίκους, αισθάνονται ελεύθεροι, ενώ με όσα παράγουν καταφέρνουν και επιβιώνουν. Οι δύο πρώτοι αιώνες είναι αναμφίβολα καλύτεροι από τους τελευταίους.

 9. Γνωρίζουμε, ακόμα, ότι παντρεύονταν σε μικρή ηλικία. Όσα αγόρια γίνονταν 15 χρόνων καταγράφονταν ως ενήλικοι και μέχρι να παντρευτούν, φορολογούνταν ως ανήκοντες στην κατηγορία Mücerred, δηλ. ανύπαντροι - ενήλικοι, ενώ τα ανύπαντρα κορίτσια φορολογούνταν ως χήρες. Επιπλέον, ένας συνδυασμός έμμεσων πληροφοριών και γνώσεων μπορεί να μας οδηγήσει στο πως αναπτύχθηκαν τα πανηγύρια. Είδαμε στις απογραφές ότι τα Σελιπιανά παρήγαγαν τις μεγαλύτερες ποσότητες σιταριού και κριθαριού. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι ο μεγαλύτερος σιτοβολώνας τους ήταν τα Κελάρια. Γνωρίζουμε, ακόμα, ότι οι τούρκοι σπαχήδες ήταν παρόντες στο θερισμό - αλώνισμα και τον φόρο της «δεκάτης» στους πρώτους αιώνες τον εισέπρατταν σε είδος, δηλαδή σε σιτάρι ή κριθάρι, που τοποθετούσαν σε κρατικές φυλασσόμενες αποθήκες, δηλαδή κελάρια. Οι κάτοικοι της περιοχής ξέρουν και τώρα το σημείο που ακριβώς ήταν τα κελάρια. Αυτά, βέβαια, σχετίζονται με την ονομασία της περιοχής, αλλά, όπως θα δούμε και με τα πανηγύρια. Φανταζόμαστε ότι σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του χωριού την εποχή του θερίσματος και αλωνίσματος έχουν κατέβη στα Κελάρια, για να μαζέψουν τη σοδειά τους, βοηθώντας φυσικά οι οικογένειες η μια την άλλη. Αναμφίβολα πρόκειται για την κορυφαία ετήσια οικονομική δραστηριότητά τους. Από αυτή εξαρτάται η ζωή τους. Βοηθός τους για να πάνε όλα καλά δεν είναι άλλος παρά μόνο ο Θεός. Και κάποιος παπάς του χωριού έψαξε και βρήκε ένα άγιο που να γιορτάζει αυτές τις μέρες, του αλωνίσματος, που όλο το χωριό είναι εκεί. Και φυσικά βρήκε την Αγία Κυριακή, που γιορτάζει στις 7 Ιουλίου. Έτσι πρώτα θα ευχαριστούσαν τον Θεό για τη σοδειά τους και μετά θα γλεντούσαν όλοι μαζί. Η έλλειψη νερού και σκιάς μπορεί να ήταν προβλήματα της περιοχής, ξεπερνιούνται όμως εύκολα, όταν ο σκοπός είναι υπέρτερος. Όλους αυτούς τους αιώνες, μέχρι τις μέρες μας, πληθυσμιακά τίποτα δεν είναι ίδιο. Άνθρωποι έχουν έρθει από διαφορετικές κατευθύνσεις, ενώ άλλοι έφυγαν προς άλλες. Στο συλλογικό όμως υποσυνείδητο καταγράφηκε ότι το πανηγύρι των Σελιπιανών γίνεται της Αγίας Κυριακής, στα Κελάρια. Αν στόχος του πανηγυριού ήταν το γλέντι και η συνύπαρξη, θα το έκαναν στο χωριό, όπου υπήρχαν όλες οι συνθήκες. Ας δούμε όμως και μια αξιοπρόσεκτη σύμπτωση(;). Και τα τέσσερα παραδοσιακά πανηγύρια που υπάρχουν από παλιά στην περιοχή συνδέονται με εκκλησίες - όπως με την Αγία Κυριακή - που βρίσκονται εκτός οικισμών. Στο Αργύρι το πανηγύρι γίνεται του προφήτη Ηλία, το εκκλησάκι του οποίου είναι ψηλά στο βουνό. Στα Βραγκιανά συμβαίνει το ίδιο με τη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, ενώ τα πανηγύρια τελειώνουν με τη Γέννηση της Θεοτόκου, κι αυτό μακριά από το κέντρο κάποιου χωριού.

 10. Αναμφίβολα σε όλους μας υπάρχει το ενδιαφέρον να γνωρίσουμε όχι μόνο το συλλογικό παρελθόν μας αλλά και το ατομικό, πράγμα όμως που αντικειμενικά είναι ανέφικτο να συμβεί. Τα επώνυμα σε τόσο βάθος χρόνου δεν μπορούν να δώσουν τέτοιες πληροφορίες. Ειδικότερα με τη συνήθεια της χρήσης των πατρωνύμων ως επωνύμων χάνονται τα ίχνη σε ελάχιστα χρόνια. Αν θέλαμε πάντως να δώσουμε - από τα στοιχεία των απογραφών - σε κάποιο επώνυμο προσοχή είναι ο Πινακός που συναντούμε στα Βραγκιανά σε όλες τις απογραφές. Προσθέτοντας την πολύ συχνή κατάληξη -ούλας προκύπτει ο Πινακούλας, επίθετο που συναντάμε στο Αργύρι. Παρατηρώντας, επίσης, τα μικρά ονόματα σε όλους τους οικισμούς βρίσκουμε μια ασυνήθιστη για την εποχή μας συχνότητα του ονόματος Στάθης, το οποίο τελικά έμεινε ως επίθετο στα Βραγκιανά. Το χωριό του Αργυρίου φαίνεται ότι οφείλει το όνομά του σε κάποιον Αργυρό, που τον συναντάμε ως επίθετο το 1455. Φυσικά θα πρέπει να είναι κάποιος πρόγονός του, αλλά όχι και πολύ μακρινός. Υπάρχουν, επίσης, επώνυμα που συναντήσαμε στις απογραφές που διασώζονται σε άλλα χωριά, όπως ο Θόδωρος Κορλός. Σίγουρα για την ιστορικότητα μιας περιοχής σημαντικό ρόλο παίζουν τα τοπωνύμια χωραφιών, μικρών περιοχών, που προέρχονται από κατοίκους που ζούσαν τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας και τα συναντάμε στην απογραφή του 1455. Στο Καταφύλλι, διασώζονται έξι τέτοια τοπωνύμια (Μαλούση, Μάνθη, Πίρλη, Βρατήλα, Παπαθοδώρου, Παπαδιές), ενώ από το Πλίσιβο η Μόρφω (Γιανιτσοπούλου) μας άφησε το όνομά της όχι μόνο ως τοπωνύμιο αλλά και ως τροφή να πλάθει μύθους η φαντασία μας. Ανάλογα παραδείγματα θα υπάρχουν και στα άλλα χωριά, που είναι δυνατόν να εντοπιστούν μετά τη δημοσίευση των ονομάτων. Όσον αφορά στη γνώση του οικογενειακού μας παρελθόντος έχουμε τη δυνατότητα να φτάσουμε στο 1843, σχεδόν 200 χρόνια πριν. Το katafylli.gr έχει πρόσφατα δημοσιεύσει τα «Μητρώα αρρένων» των πρώην Κοινοτήτων της Δημοτικής ενότητας του Αχελώου, τα οποία μάλιστα είναι ταξινομημένα και κατά χρονολογική σειρά και κατά επώνυμο.

 

 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

 Όπως όλα τα ταξίδια έτσι και το δικό μας ταξίδι στο χρόνο έφτασε στο τέλος του. Μάθαμε πολλά, κατανοήσαμε περισσότερα για μια εποχή πολύ δύσκολη και για έναν τόπο που είναι συνδεδεμένος με τη δική μας ζωή.

 Σκορπισμένοι οι περισσότεροι - σχεδόν όλοι - στον ελλαδικό και παγκόσμιο χώρο ένα ταξίδι γνώσης της ιστορίας του τόπου καταγωγής μας δεν έχει μόνο συναισθηματική αξία∙ δίνει ταυτότητα. Ο προσδιορισμός του τόπου καταγωγής δεν συνοδεύεται από αμηχανία και αοριστία, αλλά από αυτοπεποίθηση και σιγουριά γι’ αυτό που ο άλλος - ο ερωτών - αγνοεί.

 Βέβαια όλα τα ταξίδια, δεν λύνουν όλες τις απορίες. Πολλές φορές μάλιστα συμβαίνει και το αντίθετο. Γεννιούνται περισσότερες, πόσο μάλλον που στο δικό μας ταξίδι έμειναν δύο αιώνες κενοί, περιμένοντας στο μέλλον κάποιους να τους καλύψουν.

 Και μιας και ο λόγος για ταξίδια, ας κλείσουμε με αυτό. Τα χωριά μας αυτήν την περίοδο διανύουν την πιο όμορφη και προσεγγίσιμη εκδοχή τους. Όλες οι εποχές του έτους είναι μαγευτικές και ιδανικός ταξιδιωτικός προορισμός. Εκεί μιλάει μόνο η φύση χωρίς να αφήνει καμιά απ’ τις αισθήσεις μας παραπονεμένη. Καταπράσινη όσο ποτέ και με μια ηρεμία να δίνει χώρο ακόμα και στα μικρά έντομα να ακουστούν. Από την άλλη υπάρχουν όλες οι υποδομές, ενώ και οι δρόμοι έχουν βελτιωθεί, με αποτέλεσμα να μπορεί κάποιος όχι μόνο να φτάσει αλλά και να κυκλοφορήσει στα άλλα χωριά της Αργιθέας και όχι μόνο. Ας ευχηθούμε, λοιπόν, καλά ταξίδια γνώσης και τέρψης που προορισμό θα έχουν τον «δικό» μας τόπο.